Του Χρήστου Χαραλάµπους
Οι συνθήκες εργασίας και διαβίωσης στην Κύπρο των οικιακών εργαζοµένων σε αρκετές περιπτώσεις ξεπερνούν τα όρια της εκµετάλλευσης και του ρατσισµού, αγγίζοντας τα όρια της δουλείας, πρόβληµα στο οποίο δόθηκε κατά καιρούς και διεθνώς δηµοσιότητα.
Θυµίζουµε, χαρακτηριστικά, ρεπορτάζ µε αντικείµενο τη µεταχείριση των οικιακών εργαζοµένων στην Κύπρο που έγινε από το BBC µε αφορµή την υπόθεση τού κατά συρροή δολοφόνου µε θύµατα νεαρές αλλοδαπές. Στο εν λόγω ρεπορτάζ στιγµατιζόταν η Κύπρος και χαρακτηριζόταν ως µια ευρωπαϊκή χώρα όπου οι µετανάστριες οικιακές εργαζόµενες διαβούν σε συνθήκες σύγχρονης δουλείας. Τον ∆εκέµβριο του 2020 η Επίτροπος ∆ιοικήσεως και Προστασίας Ανθρωπίνων ∆ικαιωµάτων, Μαρία Στυλιανού-Λοττίδη, έδωσε στη δηµοσιότητα έκθεση η οποία ετοιµάστηκε από τη ∆ρα Νάσια Χατζηγεωργίου, επίκουρη καθηγήτρια στο Πανεπιστήµιο UCLan Cyprus.
Στην έκθεση καταγράφεται όχι µόνο το γεγονός ότι οι οικιακές εργαζόµενες στην Κύπρο δουλεύουν κατά µέσο όρο 58 ώρες την εβδοµάδα -σε κάποιες περιπτώσεις µέχρι και 70 ώρες την εβδοµάδα- αλλά και ότι το 32% απάντησε ότι δεν πληρώνονται πάντα ή δεν πληρώνονται πάντα το µισθό που τους έχει υποσχεθεί. Το πιο ανησυχητικό είναι ότι το 75% δήλωσε ότι δεν θα έκαναν καταγγελία στην Αστυνοµία σε περίπτωση που ήταν θύµατα βίας. Στην έκθεση γίνονται εισηγήσεις που αφορούν την επικύρωση της Σύµβασης για τα ∆ικαιώµατα των Οικιακών Εργαζοµένων, περαιτέρω βελτιώσεις στη σύµβαση εργασίας, καλύτερη ενηµέρωση των οικιακών εργαζοµένων σχετικά µε τα δικαιώµατα και τις υποχρεώσεις τους και αποφασιστική αντιµετώπιση της κακοποίησης και της βίας κατά των οικιακών εργαζοµένων. Οι εισηγήσεις αφορούν επίσης την αναγνώριση του επαγγέλµατος των οικιακών εργαζοµένων και του προσωπικού φροντίδας, καθώς και των υπηρεσιών που προσφέρουν ως πραγµατικούς και διακριτούς τοµείς απασχόλησης.
«Κάποιοι νοµίζουν ότι αγοράζουν υπηρέτρια»
Ποιο όµως είναι σήµερα το καθεστώς και οι πραγµατικές συνθήκες εργασίας και διαβίωσης αυτών των γυναικών; Μιλώντας µε κάποιες από τις εργαζόµενες και µε τον πρόεδρο του Συνδέσµου Οικιακών Βοηθών, Λούη Κουτρουκίδη, µας αναφέρθηκε ότι στα συµβόλαια που υπογράφονται µε βάση τη σχετική νοµοθεσία, οι οικιακές εργαζόµενες εργάζονται 7 ώρες την ηµέρα, ωστόσο στην πραγµατικότητα, και ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τις γυναίκες που διαµένουν και στο σπίτι του εργοδότη, δεν υπάρχει ωράριο. Όπως σηµειώνει ακόµα ο κ. Κουτρουκίδης, πέραν του ότι υπάρχουν ακόµα εργοδότες που αντιµετωπίζουν τις οικιακές βοηθούς ως κατώτερα άτοµα µε χαρακτηρισµούς όπως «µαύρη» ή «υπηρέτρια», οι ίδιες οι γυναίκες, σε κάθε περίπτωση, όχι µόνο κάνουν τη δουλειά που προβλέπεται στο συµβόλαιό τους, αλλά σαν «υπηρέτριες» χρησιµοποιούνται και σε άλλες εργασίες προς όφελος της οικογένειας που τις εργοδοτεί. «Κάποιοι νοµίζουν ότι αγοράζουν υπηρέτρια», λέει χαρακτηριστικά, επισηµαίνοντας ότι «είναι κοινό µυστικό ότι µια οικιακή βοηθός επιστρατεύεται συχνά για τον καθαρισµό 2-3 σπιτιών µελών της ίδιας οικογένειας, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις εκτελούν και γεωργικές δουλειές όπου υπάρχουν».
Μισθοί µε κοινωνικές ασφαλίσεις που τις «κλέβει» το κράτος
Σύµφωνα µε τη νοµοθεσία, ο κατώτατος µισθός µιας οικιακής εργαζόµενης για εργασία 7 ωρών είναι 400 ευρώ καθαρά για τις Φιλιππινέζες, 350 για τις Σριλανκέζες (υπάρχουν προφανώς κάποιες διακρατικές συµφωνίες) και µόλις 309 ευρώ για τις προερχόµενες από το Νεπάλ. Ωστόσο στα συµβόλαια που γίνονται ορίζεται συνήθως το ποσό των 460 ευρώ ακάθαρτα, ενώ εναπόκειται στην ευχέρεια του εργοδότη να δώσει κάτι παραπάνω, ανάλογα µε το πόσο κατά τη γνώµη του… αξίζει η γυναίκα που εργοδοτεί. Να σηµειωθεί ότι από το ποσό των 460 αποκόπτεται ποσό για το φαγητό και τη στέγη της οικιακής εργαζόµενης αλλά και οι κοινωνικές ασφαλίσεις, οπότε το τελικό ποσό αµοιβής κατεβαίνει κατά πολύ.
Όπως χαρακτηριστικά επισηµαίνει ο κ. Κουτρουκίδης, «επειδή το 309 είναι πολύ χαµηλό για να εισπράττονται και κοινωνικές ασφαλίσεις, βάζουν το 460, το οποίο περιλαµβάνει και 124 ευρώ ή και κάτι παραπάνω για εισφορά στο ΓεΣΥ αλλά και τις κοινωνικές ασφαλίσεις». Ένα µεγάλο ζήτηµα που τίθεται είναι πού καταλήγουν αυτές οι εισφορές που καταβάλλονται ως κοινωνικές ασφαλίσεις…
Στις περισσότερες περιπτώσεις, αν δεν υπάρχουν διακρατικές συµφωνίες, παραµένουν στο Ταµείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων και οι ίδιες οι εργαζόµενες δεν παίρνουν ούτε ένα ευρώ. Κατά συνέπεια, «όχι µόνο στερούνται τα δικαιώµατα που έχει κάθε εργαζόµενος, αλλά ταυτόχρονα το κράτος βάζει χέρι και στην τσέπη του εργοδότη. Για τους ηλικιωµένους, ιδιαίτερα, αυτό είναι ακόµα πιο επιβαρυντικό, αφού το κράτος τούς δίνει από τη µια τις πενιχρές συντάξεις και από την άλλη έρχεται και τους τα παίρνει πίσω και µε αυτόν τον τρόπο». Χαρακτηριστικό παράδειγµα του παράλογου που ισχύει είναι η περίπτωση γυναίκας από τις Φιλιππίνες, η οποία µετά από εργασία 27 χρόνων στην Κύπρο και φτάνοντας στην ηλικία των 67, ρώτησε αν δικαιούται κάτι από τις κοινωνικές ασφαλίσεις οι οποίες καταβάλλονταν όλα τα χρόνια της εργοδότησής της. Η απάντηση που της δόθηκε από το Γραφείο Εργασίας ήταν ότι δεν δικαιούται τίποτε, γιατί δεν είχε συµπληρώσει 30 µονάδες. Για να είχε δικαίωµα, δηλαδή, σε κάποια σύνταξη, θα έπρεπε να είχε εργαστεί πέραν των 50 χρόνων.
Προβλήµατα συµπεριφορών αλλά και γκρίζες ζώνες
Οι πολλές και κατά κύριο λόγο σκληρές ώρες εργασίας των οικιακών βοηθών συµπληρώνονται από την υποτιµητική αντιµετώπισή τους από τον «σερ» και τη «µάνταµ». Αντιµετώπιση που µπορεί να αγγίζει και τα όρια της διάπραξης ποινικών αδικηµάτων, τα οποία ξεκινούν από χυδαίες ύβρεις και χειροδικίες και φτάνουν µέχρι τη σεξουαλική και άλλες µορφές κακοποίησης. Βέβαια, σε όλο αυτό το καθεστώς, όπως σηµειώνει ο κ. Κουτρουκίδης, υπάρχει και η άλλη όψη του νοµίσµατος, όπου οι ρόλοι αντιστρέφονται. Κι αυτό αφορά κατά κύριο λόγο τη φροντίδα ηλικιωµένων, ιδιαίτερα στα χωριά. Συχνά, στις περιπτώσεις αυτές, στο σπίτι διαµένει µόνο το άτοµο που τυγχάνει φροντίδας και η οικιακή βοηθός, ενώ η επαφή µε την οικογένεια είναι ελάχιστη ή και ανύπαρκτη.
Υπάρχουν κατά καιρούς περιπτώσεις όπου οικιακές βοηθοί παραµελούν ή και κακοµεταχειρίζονται τους ηλικιωµένους. Πρόκειται όµως, ευτυχώς, για µεµονωµένα περιστατικά, τα οποία συνήθως αποκαλύπτονται και αντιµετωπίζονται µε τις ανάλογες επιπτώσεις. Μέσα σε όλα αυτά υπάρχουν και κάποιες γκρίζες ζώνες που αφορούν, όπως επισηµαίνεται, τις περιπτώσεις -που φαίνεται να µην είναι λίγες- όπου οικιακές βοηθοί αποκτούν κάρτα αιτητή ασύλου. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα να «εγκαταλείπουν απροειδοποίητα τους χώρους εργασίας για τους οποίους έχουν συµβόλαιο µε το οποίο ήρθαν στην Κύπρο, και είτε να φεύγουν εκτός Κύπρου είτε να καταλήγουν στην ελεύθερη αγορά εργασίας. Το τελευταίο έχει επιπτώσεις και για την κυπριακή οικονοµία και την κοινωνία, αλλά και για τις ίδιες τις γυναίκες οι οποίες καθίστανται περισσότερο ευάλωτες σε διάφορους κινδύνους, αφού καμιά υπηρεσία δεν είναι σε θέση να γνωρίζει πού βρίσκονται και τι κάνουν».
