Εναρκτήρια αρχή για τη δηµιουργία επαναστατικής κατάστασης µπορεί να είναι µια οποιαδήποτε αιτία που συνδέεται είτε µε οικονοµικούς ταραγµούς, είτε µε χρεοκοπία της κυβερνητικής πολιτικής (π.χ. αποτυχία σε ένα στρατιωτικό τυχοδιωκτισµό), είτε µε συγκρούσεις στη βάση εθνικών ή φυλετικών διαφορών και διακρίσεων που οδηγούν στην ξαφνική όξυνση των κοινωνικών αντιθέσεων κ.λπ.
Σε σειρά περιπτώσεων οι επαναστατικές καταστάσεις µπορούν να εµφανιστούν ως αποτέλεσµα πολεµικών συγκρούσεων -π.χ. παραµονές των επαναστάσεων του 1905 (ρωσο-ιαπωνικός πόλεµος) και 1917 (Α’ Παγκόσµιος Πόλεµος)- στην τσαρική Ρωσία, αν και ο πόλεµος δεν αποτελεί µια υποχρεωτική προϋπόθεση για την εµφάνιση επαναστατικής κατάστασης.
Πρέπει όµως να τονισθεί ότι αν στο παρελθόν ο πόλεµος αποτελούσε ή θα µπορούσε να αποτελέσει παράγοντα επιτάχυνσης της επανάστασης και µετάβαση στο νέο κοινωνικο-οικονοµικό σύστηµα, στις σηµερινές συνθήκες, όταν η καταστροφική δύναµη των οπλικών συστηµάτων έχει αυξηθεί στο µέγιστο, η όλη κατάσταση έχει διαφοροποιηθεί ριζικά. Ακόµα και στην περίπτωση που το τελικό αποτέλεσµα ενός νέου παγκοσµίου πολέµου θα µπορούσε να ήταν στον 20ό αιώνα η ανατροπή του ιµπεριαλισµού, εντούτοις ένας τέτοιος θερµο-πυρηνικός πόλεµος σίγουρα θα ήταν η αιτία για την πρόκληση του θανάτου ολόκληρων λαών και ο πρόξενος τέτοιων τεράστιων καταστροφών που θα έσερναν την ανθρωπότητα αιώνες πίσω.
Πολύ παραστατικά είχε περιγράψει ο Αλ. Αϊνστάιν αυτό το εφιαλτικό σενάριο, λέγοντας ότι µετά από τη διεξαγωγή του Γ’ Παγκόσµιου Πολέµου, το σίγουρο είναι ότι ο τέταρτος θα διεξαχθεί µε βέλη και ακόντια.
Ο 20ός αιώνας είχε επιφέρει µια σειρά από νέα στοιχεία στη διαδικασία ωρίµανσης της επαναστατικής κατάστασης. Στη διαδικασία αυτή εξάσκησε δυνατή επιρροή η γενική αλλαγή του συσχετισµού δυνάµεων προς όφελος του σοσιαλισµού, η ύφεση του παγκόσµιου καπιταλισµού, η κατάρρευση του αποικιακού του συστήµατος. Η ύπαρξη τότε του παγκόσµιου συστήµατος του σοσιαλισµού από τη µια αντικειµενικά όξυνε τις αντιθέσεις του καπιταλισµού, ευνοώντας την εµφάνιση επαναστατικών καταστάσεων, ενώ από την άλλη µε το παράδειγµά του επιδρούσε θετικά στην ανάπτυξη του υποκειµενικού παράγοντα της επανάστασης.
Εννοείται ότι παρ’ όλα αυτά η εµφάνιση επαναστατικών καταστάσεων σε ξεχωριστές χώρες προσδιορίζεται πρωταρχικά από την ανάπτυξη των εσωτερικών και εξωτερικών αντιθέσεων εγγενών στην κάθε δοσµένη χώρα.
Οι µαρξιστές δεν ανάγουν τις στερήσεις των καταπιεσµένων τάξεων στην απόλυτη εξαθλίωση
Οι µαρξιστές αποδέχονται ότι την επανάσταση µπορούν να την κάνουν µόνο οι µάζες, κινούµενες από τις βαθιές οικονοµικές ανάγκες. Αλλά δεν ανάγουν τις ανάγκες και τις στερήσεις των καταπιεσµένων τάξεων στην απόλυτη εξαθλίωση, γιατί γνωρίζουν ότι µε την καθηµερινή τους ταξική πάλη οι εργαζόµενοι έχουν τη δυνατότητα µε επιτυχία να αντισταθούν της τάσης για την απόλυτή τους εξαθλίωση.
Όµως µέσα σε αυτά τα πλαίσια υπάρχει η σχετική εξαθλίωση, σύµφωνα µε την οποία αυξάνει η αθλιότητα, όχι µε τη φυσική, αλλά µε την κοινωνική έννοια, δηλαδή µε την έννοια της αναντιστοιχίας ανάµεσα στο ανερχόµενο επίπεδο των αναγκών της αστικής τάξης και των αναγκών ολόκληρης της κοινωνίας από τη µια και στο βιοτικό επίπεδο των εργαζόµενων µαζών από την άλλη. Τέλος, σε µια σειρά από χώρες (κυρίως στις µη ανεπτυγµένες) και σε άλλες περιοχές, ακόµα και µεταξύ µέρους του εργαζόµενου πληθυσµού (ακόµα και στις ανεπτυγµένες χώρες), υπάρχει φτώχεια όχι µόνο από κοινωνικής, αλλά και από φυσικής άποψης.
Η επιστηµονικο-τεχνολογική επανάσταση στις καπιταλιστικές χώρες, αν και συµβάλλει στην αύξηση του παραγωγικού τους δυναµικού, φέρνει στους εργαζόµενους νέες συµφορές. Ο αυτοµατισµός αυξάνει την ανεργία και την αβεβαιότητα για το αύριο στους εργαζόµενους και οδηγεί σε πιο εντατική εκµετάλλευση των απασχολούµενων. Όλα αυτά µαζί δηµιουργούν επίµονες και παρατεταµένες µορφές πάλης µεταξύ της εργασίας και του κεφαλαίου.
Το κρατικο-µονοπωλιακό κεφάλαιο σε αρκετές περιπτώσεις κατάφερνε να διατηρεί µε διάφορους τρόπους τους ρυθµούς αύξησης της παραγωγής και επίσης έστω και προσωρινά να απαλύνει µερικά από τα φαινόµενα κρίσης µε τη βοήθεια της στρατιωτικοποίησης της οικονοµίας, που αποτελεί ένα χαρακτηριστικό γνώρισµα του σύγχρονου καπιταλισµού.
