Μια από τις πιο διαδεδοµένες θεωρίες για τους µισθούς στα τέλη του 19ου – αρχές του 20ού αιώνα ήταν η θεωρία της «οριακής παραγωγικότητας». Τα βασικότερά της στοιχεία χρησιµοποιήθηκαν σε όλες τις µεταγενέστερες αστικές θεωρίες για τους µισθούς. Βάση της είναι η λεγόµενη «τρισυπόστατη φόρµουλα» του Γάλλου αστού οικονοµολόγου J.B. Say, η ουσία της οποίας στηρίζεται στη θέση ότι η πηγή των εσόδων των βασικών τάξεων της αστικής κοινωνίας δήθεν είναι οι τρεις παράγοντες της παραγωγικής διαδικασίας –η εργασία που δηµιουργεί τους µισθούς, η γη που δηµιουργεί τη γαιοπρόσοδο και το κεφάλαιο που δηµιουργεί το κέρδος.
Η θεωρία της «οριακής παραγωγικότητας» εφαρµόσθηκε στον τοµέα της µισθοδοσίας από τον Άγγλο οικονοµολόγο Α. Μάρσαλ και τον Αµερικανό οµόλογό του Τζ. Κλαρκ. Σύµφωνα µε την αντίληψή τους οι συµµετέχοντες στην παραγωγή, δηλαδή η εργασία (εργατική δύναµη) και το κεφάλαιο, ενσαρκωµένο στα µέσα παραγωγής, υποτάσσονται στο νόµο της «µείωσης της παραγωγικότητας».
Ο νόµος αυτός φέρεται να εκδηλώνεται στο γεγονός ότι κάθε πρόσθετη αύξηση της εργασίας, δηλαδή αύξηση της αριθµητικής δύναµης των εργαζοµένων, µε σταθερό όγκο κεφαλαίου, από µια συγκεκριµένη στιγµή δίνει χαµηλότερη παραγωγικότητα από την προηγούµενη αύξηση, γιατί µε την αύξηση του αριθµού των εργαζοµένων µειώνεται το ποσό κεφαλαίου, αναλογούντος σε κάθε εργαζόµενο, πράγµα που σηµαίνει ότι µειώνεται η παραγωγικότητα της εργασίας.
Το ύψος των µισθών καθορίζεται από το γινόµενο της τελευταίας ολιγότερο παραγωγικής αύξησης της εργασίας ή της λεγόµενης οριακής παραγωγικότητας της εργασίας. Όταν γίνεται πρόσληψη επιπρόσθετων εργαζοµένων (που υπερβαίνουν το «όριο» της αριθµητικής τους δύναµης), η παραγόµενη από αυτούς αξία θα είναι λιγότερη από τις δαπάνες πληρωµής για την εργασία τους. Γι’ αυτό η πρόσληψη τέτοιων εργαζοµένων είναι ασύµφορη για τους επιχειρηµατίες. Προκειµένου να αποδειχθεί ότι οι µισθοί των εργαζοµένων καθορίζονται από το επίπεδο αµοιβής του «οριακού» εργάτη, χρησιµοποιείται η υποκειµενική θεωρία της «οριακής χρησιµότητας».
