Οι συντάκτες των εγγράφων θεωρούσαν ότι η Κύπρος κινδύνευε όχι από τους Τούρκους, αλλά από τους Κύπριους κοµµουνιστές και τη Σοβιετική Ένωση
Του Μιχάλη Μιχαήλ
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα έγγραφα που έδωσε στη δηµοσιότητα η ΕΥΠ και που αφορούν τους κρίσιµους µήνες Ιουλίου και Αυγούστου 1974.
Το πρώτο όµως που επισηµαίνει κάποιος είναι ότι απουσιάζουν έγγραφα κάποιων ηµερών, όπως για τις 7, 14, 20, 21, 22, 24 Ιουλίου και 25 και 28 Αυγούστου 1974. ∆εν είµαστε σε θέση να γνωρίζουµε γιατί απουσιάζουν. Ίσως να µη στάλθηκαν αναφορές από την ΚΥΠ της εποχής ή χάθηκαν, ή για διάφορους λόγους κρίθηκε ότι δεν έπρεπε να δηµοσιοποιηθούν.
Όπως σηµειώνει ο καθηγητής Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών, Ευάνθης Χατζηβασιλείου, που επιµελήθηκε της όλης εργασίας, «ο απαιτητικός παρατηρητής θα αντιληφθεί ότι αυτό δεν είναι το σύνολο του υλικού της ΚΥΠ για την επίµαχη περίοδο. Το παρουσιαζόµενο σήµερα υλικό είναι µέρος ενός µεγαλύτερου συνόλου. Ωστόσο πρόκειται για υλικό που διαθέτει αυτονοµία και παρουσιάζει µια συνολική εικόνα».
Τόσο τα έγγραφα αυτά όσο και οι 13 τόµοι των καταθέσεων των πρωταγωνιστών του πραξικοπήµατος της Κύπρου που περιέχονται στους 13 τόµους (µέχρι στιγµής) που έχουν δοθεί στη δηµοσιότητα από τη Βουλή των Ελλήνων, δεν αλλάζουν τα όσα γνωρίζουµε για τα γεγονότα και το πώς αυτά εξελίχθηκαν.
Προσθέτουν όµως κάποιες λεπτοµέρειες για την προσπάθεια αποπροσανατολισµού που επιχειρούσαν οι χουντικοί, αφού για εκείνους υπήρχε µόνο ο κοµµουνιστικός κίνδυνος και όχι ο τουρκικός.
Από τα έγγραφα διαφαίνεται ότι η επίσηµη ΚΥΠ δεν είχε ανάµειξη στο έγκληµα του πραξικοπήµατος. Ξέρουµε ωστόσο ότι κλιµάκιο της ΚΥΠ που έδρευε στην ελληνική Πρεσβεία είχε ανάµειξη σε ενέργειες, κυρίως προπαγανδιστικές, εναντίον του Μακαρίου, όπως το περιστατικό που αναφέρεται στο β’ σηµείο της πρώτης σελίδας του εγγράφου της 1ης Ιουλίου 1974.
Ο Ευάνθης Χατζηβασιλείου επισηµαίνει ότι «η χούντα του Ιωαννίδη, που ήξερε πολύ καλά πώς γίνονται τα πραξικοπήµατα (πόλεµο δεν ήξερε να κάνει, όπως σύντοµα δυστυχώς αποδείχθηκε) και κυρίως κατανοούσε τη µέγιστη ανάγκη για µυστικότητα και αποφυγή διαρροών, διατήρησε τον ελάχιστο δυνατό κύκλο ανθρώπων ενήµερο για τη σκοπούµενη ενέργεια, δηλαδή µόνο όσους ήταν απολύτως απαραίτητο να ενηµερωθούν· δεν είναι σαφές ακόµη και εάν κράτησε ενήµερους και ανώτατους αξιωµατικούς. Η ΚΥΠ δεν περιλαµβανόταν στον κύκλο που ήταν απαραίτητο να είναι πληροφορηµένος για το σχεδιασµό».
Απασχολεί το θέµα των εξ Ελλάδας αξιωµατικών
Στα έγγραφα προ της 15ης Ιουλίου υπάρχουν συνεχείς αναφορές για το θέµα της αποχώρησης των εξ Ελλάδας αξιωµατικών, µε τους οποίους η χούντα στελέχωνε την Εθνική Φρουρά και που ο Μακάριος είχε δηλώσει ότι επιθυµούσε την αποχώρησή τους καθώς και τη µείωση της θητείας στην Ε.Φ.
Στο έγγραφο της 13ης Ιουλίου, για παράδειγµα, αναφέρεται ότι ο ΥΠΕΞ της Κύπρου, Ιωάννης Χριστοφίδης, έθεσε στον Έλληνα πρέσβη, µε τον οποίο συναντήθηκε στις 11 Ιουλίου, και το θέµα των Ελλήνων αξιωµατικών, σε συνδυασµό µε την άσκηση επιρροής από τη χούντα του Ιωαννίδη για διάλυση της ΕΟΚΑ Β’. Υποστήριξε, µάλιστα, ότι το Υπουργικό Συµβούλιο στη Λευκωσία είχε τη γνώµη ότι η Αθήνα µπορεί να διαλύσει την ΕΟΚΑ Β’ διακόπτωντας τη χρηµατοδότησή της και να αποτρέψει ένα ενδεχόµενο πραξικόπηµα. Το έγγραφο περιλαµβάνει και σχόλιο του γράφοντος, όπου αναφέρει ότι ο Μακάριος ουσιαστικά εκβίαζε τη χούντα προκειµένου να διαλυθεί η ΕΟΚΑ Β’.
Παραγνώριζαν τις τουρκικές ασκήσεις
Αξιοσηµείωτο είναι και το γεγονός πως η τότε ΚΥΠ είχε πλήρη γνώση για τις κινήσεις των Τούρκων, µέρες πριν από την εισβολή. Από τα νέα έγγραφα επιβεβαιώνονται όσα είχε καταθέσει στην Εξεταστική Επιτροπή για το Φάκελο της Κύπρου της Βουλής των Ελλήνων ο τότε λοχαγός Αλέξανδρος Σηµαιοφορίδης, που ήταν ο υπεύθυνος του κλιµακίου της ελληνικής ΚΥΠ στην Κερύνεια. Τόσο στην κατάθεσή του όσο και σε συνεντεύξεις του ο Αλ. Σηµαιοφορίδης τόνιζε ότι έστελνε συνεχείς αναφορές για τις προετοιµασίες από τα τέλη Μαΐου στα παράλια της Τουρκίας, αλλά αυτές αγνοούνταν από τη χουντική στρατιωτική ηγεσία. Είναι ενδεικτικό ότι την παραµονή της τουρκικής εισβολής η ελληνική ΚΥΠ λάµβανε πληροφορίες για στρατιωτικές προετοιµασίες Τουρκοκυπρίων στη Λεµεσό και στη Λάρνακα.
Σε άλλο σηµείο αναφέρεται ότι από τις 7 Ιουλίου τέθηκαν σε συναγερµό τουρκικές δυνάµεις στην Καισάρεια και ότι συγκροτήθηκαν επιθετικές δυνάµεις του τουρκικού στρατού. Σε σχόλιο του συντάκτη του κειµένου αναφέρεται πως «συνεχίζεται η προπαρασκευή των αποβατικών δυνάµεων τόσο δια την εκτέλεσιν προγράµµατος εκπαιδεύσεως όσον και ετοιµότητος δι’ ανάληψιν πολεµικής αποστολής κατά Κύπρου».
Ο κίνδυνος προέρχεται από τους κοµµουνιστές
Οι συντάκτες των εµπιστευτικών αναφορών είναι εµφανές ότι θεωρούσαν ότι η Κύπρος κινδύνευε όχι από τους Τούρκους, αλλά από τους Κύπριους κοµµουνιστές και τη Σοβιετική Ένωση.
Έτσι, στην 4η σελίδα (πρώτη παράγραφος) του εγγράφου της 3ης Ιουλίου αναφέρεται ότι ο τότε κυβερνητικός εκπρόσωπος, Μιλιτάδης Χριστοδούλου, απαντώντας σε ερώτηση την 1η Ιουλίου σε σχέση µε φηµολογούµενο πραξικόπηµα, τόνισε ότι το θέµα συζητήθηκε µεταξύ του Α’ Γραµµατέα της Σοβιετικής Πρεσβείας στη Λευκωσία µε τον Α’ Γραµµατέα της Ελληνικής Πρεσβείας στη Λευκωσία.
Στα σχόλιά του ο συντάκτης του κειµένου σηµειώνει ότι ο Μ. Χριστοδούλου ουσιαστικά προειδοποιούσε την ελληνική κυβέρνηση για σοβιετική παρέµβαση σε περίπτωση εκδήλωσης πραξικοπήµατος στην Κύπρο (σηµ. 2). Σηµειώνεται πως στα δηµοσιεύµατα της εποχής που αναφέρονται στις δηλώσεις Χριστοδούλου δεν περιλαµβάνεται τέτοια αναφορά.
Οι χουντικοί προσπαθούσαν να υποβάλουν ότι υπήρχε σοβιετικός κίνδυνος για την Κύπρο και ότι αυτός θα µπορούσε να ανατραπεί (υπονοείται) µε την εκτέλεση του πραξικοπήµατος. Κι αυτά τη στιγµή που ο κίνδυνος δεν προερχόταν από τη Σοβιετική Ένωση, αλλά από την Ελλάδα και την Τουρκία.
Επίσης, στη 2η σελίδα του εγγράφου της 4ης Ιουλίου σηµειώνεται σε σχόλιο ότι οι φήµες για απόφαση του Μακαρίου για εκδίωξη των Ελλήνων αξιωµατικών δηµιούργησαν φοβία και άγχος στους εθνικόφρονες ότι εάν φύγουν οι Έλληνες αξιωµατικοί, θα εκδηλωθεί… δυναµική ενέργεια από τους κοµµουνιστές!
Επιβεβαίωση κλοπών όπλων της Ε.Φ. από την ΕΟΚΑ Β’
Κάτι άλλο που πρέπει να σηµειωθεί είναι πως στο έγγραφο της 3ης Ιουλίου γίνεται παραδοχή για τις κλοπές όπλων της Ε.Φ. από την ΕΟΚΑ Β’ -κάτι που ακόµα και σήµερα κάποιοι αρνούνται- και σηµειώνεται ότι τέτοιες ενέργειες διευκολύνουν τον Μακάριο να προχωρήσει µε την απόσυρση των Ελλήνων αξιωµατικών. Αναφέρεται συγκεκριµένα ότι «η πρόσφατος ανακάλυψις του αρχείου της ΕΟΚΑ Β’ και αι διενεργηθείσαι υπ’ αυτής κλοπαί όπλων εκ της Εθνοφρουράς εδηµιούργησαν τας καταλλήλους προϋποθέσεις διά την υλοποίησιν του από καιρού µελετηθέντος σχεδίου της Κυπριακής Κυβερνήσεως».
Αυτά προκύπτουν µέσα από µια σύντοµη σταχυολόγηση των πρώτων εγγράφων της ΕΥΠ που δόθηκαν στη δηµοσιότητα.
Και είναι έντονη η πεποίθηση πως αυτά αποσκοπούσαν στον αποπροσανατολισµό από την πραγµατικότητα ενόψει των όσων θα ακολουθούσαν. Γι’ αυτό είναι δύσκολο να γίνει πιστευτό πως η τότε ελληνική ΚΥΠ δεν γνώριζε πράγµατα και καταστάσεις.
