Το φασιστικό πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974 ανάγκασε τον Πρόεδρο και Αρχιεπίσκοπο Μακάριο να εγκαταλείψει την Κύπρο και να καταλήξει στη Νέα Υόρκη.
Ακολούθησε η τουρκική εισβολή στις 20 Ιουλίου και η κατάληψη του 37% του εδάφους της Κύπρου με τη δεύτερη φάση της τουρκικής εισβολής από τις 14 μέχρι τις 16 Ιουλίου.
Οι συνέπειες της εισβολής με το ξεσπίτωμα χιλιάδων ε/κυπρίων που κατέφυγαν στο ελεύθερο, νότιο μέρος της Κύπρου, όσο και των τ/κυπρίων που μεταφέρθηκαν με τη βία στο κατεχόμενο βόρειο μέρος, ύστερα και από τη συμφωνία για ανταλλαγή πληθυσμών, η κατάσταση που επικρατούσε στην Κύπρο ήταν απερίγραπτη. Πρόσφυγες, νεκροί, αιχμάλωτοι, αγνοούμενοι.
Στις 24 Ιουλίου έγινε αλλαγή εξουσίας στην Κύπρο με την παραίτηση του πραξικοπηματία προέδρου Νικόλαου Σαμψών ο οποίος παρέδωσε την εξουσία στον Πρόεδρο της Βουλής Γλαύκο Κληρίδη. Η εξέλιξη αυτή αποκαθιστούσε ως ένα βαθμό τη συνταγματική τάξη που ανατράπηκε με το πραξικόπημα.
Υπήρξαν όμως και παρατυπίες αφού ο Γλαύκος Κληρίδης ορκίστηκε ως Πρόεδρος ενώπιον του πραξικοπηματία Αρχιεπισκόπου Γεννάδιου. Στο Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, τα μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου και οι βουλευτές δεν ορκίζονται ενώπιον του Αρχιεπισκόπου αλλά δίνουν πολιτική διαβεβαίωση για τήρηση του Συντάγματος και των νόμων. Παράλληλα ο Κληρίδης διατήρησε ως υπουργούς ανθρώπους που υπηρέτησαν ως υπουργοί στο πραξικόπημα.
Αυτό είχε ως συνέπεια να κατηγορηθεί ο Κληρίδης, ιδιαίτερα από την ΕΔΕΚ και τον Βάσο Λυσσαρίδη, ως μεταπραξικοπηματίας.
Ανάλογη αλλαγή, γνωστή ως μεταπολίτευση έγινε και στην Ελλάδα με την επιστροφή από το Παρίσι, όπου ήταν αυτοεξόριστος, του Κωνσταντίνου Καραμανλή, ο οποίος επίσης διατήρησε στο υπουργικό του συμβούλιο χουντικούς, όπως και στην ανώτατη διοίκηση του στρατού.
Η αυτοεξορία του Μακαρίου κράτησε μέχρι τον Δεκέμβριο του 1974 οπότε από το Λονδίνο μετέβη στην Ελλάδα και στη συνέχεια έφτασε στην Κύπρο στις 7 Δεκεμβρίου 1974.
Τόσο η φυγή όσο και η παραμονή του για μακρύ χρονικό διάστημα στο εξωτερικό καθώς και το γιατί δεν επέστρεψε νωρίτερα στην Κύπρο εξακολουθεί να προκαλεί συζητήσεις ακόμα και σήμερα.
Έντονες αντιδράσεις ενάντια στην επιστροφή Μακαρίου
Η επιστροφή του Μακαρίου στην Κύπρο αποτελούσε πλήρη αποκατάσταση της τάξης που ανατράπηκε στις 15 Ιουλίου με το χουντοφασιστικό πραξικόπημα. Δεν θα μπορούσε όμως να αποκαταστήσει τα πράγματα, απαλλάσσοντας την Κύπρο από την τουρκική κατοχή.
Σήμερα έχει ξεχαστεί το ότι η επιστροφή του Μακαρίου δεν έγινε μέσα σε ομαλές συνθήκες αλλά έγινε μέσω έντονων έως λυσσωδών αντιδράσεων από στελέχη και μέλη της ΕΟΚΑ Β’, τον τύπο που τους εξέφραζε και από αρκετά εθνικόφρονα σωματεία, οι οποίοι επιδίωκαν με κάθε τρόπο τη ματαίωση της επιστροφής του Μακαρίου.
Μάλιστα σε ολόκληρη την Κύπρο σημειώνονταν συχνά επεισόδια και συγκρούσεις μεταξύ μακαριακών και γριβικών με τους μεν να υποστηρίζουν την επιστροφή του Μακαρίου και τους δε να διαφωνούν.
Μεταξύ άλλων στις 8 Σεπτεμβρίου στο Μέσα Χωριό της Πάφου δολοφόνησαν τον αστυνομικό Δημοσθένη Γεωργίου, επειδή έγραφε συνθήματα υπέρ της επιστροφής του Μακαρίου, ενώ στις 29 Σεπτεμβρίου επίσης δολοφόνησαν τον οδηγό λεωφορείου Ηλία Πηλαβά, ο οποίος μετέφερε διαδηλωτές στο συλλαλητήριο που θα γινόταν στη Λεμεσό υπέρ της επιστροφής Μακαρίου.
Οι αντιδράσεις του ΕΟΚΑΒΑήτικου τύπου
Οι εφημερίδες που υποστήριζαν το πραξικόπημα και την ΕΟΚΑ Β’, «Η Μάχη», η «Μεσημβρινή» και η «Πατρίς», οι οποίες θεωρούσαν την προεδρία Κληρίδη ως συνέχεια του πραξικοπήματος αντιδρούσαν έντονα στην επιστροφή του Μακαρίου, απειλώντας μάλιστα και με δυναμική αντίδραση.
Αιχμή του δόρατος του ακροδεξιού, φιλοχουντικού και ΕΟΚΑΒήτικου τύπου ήταν η εφημερίδα «Μεσημβρινή» η οποία ήταν ιδιαίτερα ακραία και απειλητική στο ενδεχόμενο επιστροφής του Μακαρίου από τον Σεπτέμβριο του 1974 όταν κυκλοφόρησαν πληροφορίες για επιστροφή του Μακαρίου.
Στο κύριο άρθρο της στις 23 Σεπτεμβρίου 1974 η εφημερίδα όμνυε πίστη στον Κληρίδη χαρακτηρίζοντάς τον ως τον «τίμιον, ανιδιοτελή, σώφρονα και ικανότατον πολιτικόν, τον φυσικό ηγέτην του Κυπριακού Ελληνισμού» καλούσε τον υγιώς σκεπτόμενο κυπριακό λαό να αντιδράσει απέναντι στις κατηγορίες εναντίον του Γλ. Κληρίδη και να υψώσει τείχος γύρο από αυτόν και να τον προστατεύσει.
Εθνικόφρονα Σωματεία: Ο τόπος θα μεταβληθεί σε Βιετνάμ αν επιστρέψει ο Μακάριος
Στην τελευταία σελίδα η εφημερίδα δημοσίευε ανακοίνωση των «Εθνικοφρόνων Σωματείων της Κύπρου» που καλούσαν τον Μακάριο να μην επιστρέψει. Το δημοσίευμα είχε τίτλο «Χιλιάδες φυλλάδια με την υπογραφή Εθνικόφρονες της Κύπρου ζητούν – Να παραμείνει μακράν της Κύπρου ο υποσκάψας το φρόνημα του λαού – Ας συρρικνωθή εις το κέλυφος του αίσχους και την εξορία του».
Ανάμεσα σ’ άλλα το κείμενο έγραφε ότι ο Μακάριος «Δεν έχει θέσιν εις την Ελληνικήν Κύπρον ο αποδειχθείς κατάρα δι’ αυτήν. Δεν έχει θέσιν ο εκθεμελιωτής των Ιερών Κανόνων, ο διασπάσας την Εκκλησίας, ο εγκολπωθείς και ενδυμαμώσας τον κομμουνισμόν…».
Αναφερόταν επίσης στο κείμενο ότι «Η απλή αναφορά εις το όνομά του προκαλεί θύελλαν αγανακτήσεως. Απλή σκέψις δι’ επαναφοράν του θα δημιουργήση ακατάσχετον χείμαρρον αλυσιδωτών δυναμικών αντιδράσεων, αι προεκτάσεις των οποίων δεν είναι δυνατόν να προβλεφθούν. Ο τόπος αυτός θα μεταβληθεί εις νέον Βιετνάμ».
Παράλληλα οι εθνικόφρονες πραγματοποιούσαν συγκεντρώσεις ενημερώνοντας για την αντίθεση τους στην επιστροφή του Μακαρίου.
Ο Καραμανλής αντιδρά στην επιστροφή του Μακαρίου
Μια άγνωστη πτυχή της περιόδου αποκάλυψε σε άρθρο του στις 8 Δεκεμβρίου 2019 ο πρώην Πρόεδρος της Βουλής Γιαννάκης Ομήρου.
Αναφέρει μεταξύ άλλων ότι όταν ο Μακάριος έφτασε στην Αθήνα, «αποφάσισε να μιλήσει σε συλλαλητήριο στην Πλατεία Συντάγματος. Η απόφαση αυτή του Μακάριου φαίνεται να προκάλεσε τη δυσφορία του Πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή». Σύμφωνα με τον τότε Πρέσβη της Κύπρου στην Αθήνα, Νίκο Κρανιδιώτη, όταν διάφορα σωματεία και οργανώσεις ετοιμάζονταν να υποδεχθούν τον Μακάριο «Ενθυμούμαι ότι ήταν αργά το βράδυ της 26ης Νοεμβρίου όταν με πήρε τηλέφωνο ο Πρωθυπουργός και σε ύφος οξύ μου είπε: “Πληροφορούμαι ότι εγκαταστήσατε μεγάφωνα στην Πλατεία Συντάγματος και ετοιμάζετε υποδοχή. Να σταματήσετε αμέσως. Δεν είμαστε για πανηγύρια. Πρόσθεσε και άλλα πολλά που έδειχναν βαθύτατη αποδοκιμασία και δυσαρέσκεια».
Κομμουνιστές και συμμορίτες!
Ο Γ. Ομήρου σημειώνει επίσης την προσωπική του εμπειρία γράφοντας ότι «Ο τότε αστυνομικός διευθυντής Αθηνών, ο διαβόητος Καραθανάσης, μας κάλεσε και μας απηύθυνε αυστηρή προειδοποίηση, να αποφύγουμε έντονες εκδηλώσεις και συνθήματα κατά την υποδοχή. Όταν δε φτάσαμε, μετά από πορεία από την ΕΦΕΚ στην Πλατεία Συντάγματος, ο Καραθανάσης μας προειδοποίησε να μη χρησιμοποιήσουμε τους φορητούς τηλεβόες που μεταφέραμε, για εκφώνηση συνθημάτων, λέγοντάς μας τα εξής: “Μην τολμήσετε να χρησιμοποιήσετε αυτές τις ντουντούκες. Αυτές τις ντουντούκες τις χρησιμοποιούσαν μόνο οι κομμουνιστές στον συμμοριτοπόλεμο”».
Ο Κίσινγκερ προτρέπει τον Μακάριο να γίνει κυβερνήτης της Ελλάδας
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και μια αναφορά του Ουίλιαμ Κρόφορντ, ο οποίος διετέλεσε πρέσβης των ΗΠΑ στη Λευκωσία μετά τη δολοφονία του πρέσβη Ρότζερ Ντέιβις, τον Αύγουστο του 1974, ο οποίος ήταν παρών στη συνάντηση της 13ης Νοεμβρίου 1974 μεταξύ Μακαρίου και Κίσινγκερ, όπου ο τελευταίος είχε πει στο Μακάριο «Μακαριότατε, θέλω να γνωρίζετε ότι έχουμε μεγάλο σεβασμό για σας, μακαριότατε. Μόνο που αισθανόμαστε, μακαριότατε, ότι είστε πολύ μεγάλος για το νησί σας. Αν το θέλατε, βέβαια, θα μπορούσατε, υποθέτω, να γίνετε πρόεδρος ή πρωθυπουργός της Ελλάδας οποτεδήποτε σας βόλευε.
Υποθέτω ότι το μοναδικό πράγμα που θα μπορούσε να ενώσει όλους εκείνους τους Έλληνες πολιτικούς, μακαριότατε, θα ήταν η προοπτική να γίνετε πρόεδρος της Ελλάδας ή πρωθυπουργός».
Ο Μακάριος ωστόσο αρνήθηκε κάτι τέτοιο προτιμώντας να επιστρέψει στην Κύπρο.
Η αναφορά αυτή πιστοποιεί πως ούτε ο Χένρι Κίσινγκερ ήθελε τον Μακάριο να επιστρέψει στην Κύπρο.
Ε-Ε-Έρχεται!
Τελικά ο Μακάριος έφτασε στην Κύπρο στις 7 Δεκεμβρίου 1974.
Το βράδυ της 6ης προς 7η του Δεκέμβρη 1974 η Λευκωσία και οι άλλες πόλεις ήταν ξάγρυπνες. Ο κόσμος είχε ξεχυθεί στους δρόμους φωνάζοντας ρυθμικά «Ε-ε-έρχεται». Από τις άλλες πόλεις άρχισε να έρχεται αρκετός κόσμος για να πάρει θέση να δει από κοντά τον Μακάριο. Αυτοκίνητα γύριζαν στους δρόμους κορνάροντας και πανηγυρίζοντας.
Το μεσημέρι γίνεται μια τεράστια υποδοχή στον Μακάριο. Ήταν η μεγαλύτερη συγκέντρωση που έγινε ποτέ στην Κύπρο.
Ήταν σε εκείνη τη συγκέντρωση που ο Μακάριος ανακοίνωσε τον «κλάδο ελαίας» προς όσους έβλαψαν τον τόπο.
Αυτό το θέμα όμως θα μας απασχολήσει ενδελεχώς σε επόμενη σειρά σημειωμάτων.
