Δεκέμβριος 1955: Οι βρετανοί κηρύσσουν το ΑΚΕΛ εκτός νόμου
Άγνωστες πτυχές της τετράχρονης περιόδου της παρανομίας
Μέρος 1ο
Του Μιχάλη Μιχαήλ
Τα μεσάνυκτα της 13ης προς 14η Δεκεμβρίου 1955 οι βρετανικές δυνάμεις ασφαλείας διενεργούν επιδρομές στα γραφεία του ΑΚΕΛ και των Λαϊκών Οργανώσεων σε όλες τις πόλεις, στα γραφείο της εφημερίδας «Νέος Δημοκράτης», της εφημερίδας «Ινκιλαμψί» και σε σπίτια στελεχών.
Διεξάγουν έρευνες, μαζεύουν έγγραφα, θέτουν υπό κράτηση 130 και πλέον στελέχη του κόμματος σε παγκύπρια βάση και κατάσχουν όλη την κινητή περιουσία του κόμματος.
Και όλα αυτά μετά από το διάταγμα του Βρετανού Κυβερνήτη με το οποίο το ΑΚΕΛ κηρυσσόταν εκτός νόμου.
Έτσι από τα ξημερώματα της 14ης Δεκεμβρίου 1955 μέχρι και τις 2 Δεκεμβρίου 1959, το ΑΚΕΛ δρα και αγωνίζεται σε συνθήκες παρανομίας. Ιδιαίτερα δύσκολη ήταν η πρώτη περίοδος δηλαδή μέχρι τα μέσα του 1957 .
Όταν έγινε γνωστή η είδηση της προγραφής του ΑΚΕΛ και των συλλήψεων των στελεχών της Αριστεράς, οργανώθηκαν μεγάλες κινητοποιήσεις και απεργίες από τους οπαδούς της Αριστεράς με την απαίτηση να αφεθούν ελεύθεροι οι συλληφθέντες. Οι βρετανοί αποικιοκράτες απάντησαν με τη χρήση βίας για τη διάλυση των διαδηλώσεων .
Ανασύνταξη δυνάμεων
Οι ΑΚΕΛιστές βρέθηκαν μεν σε δύσκολη θέση αλλά γρήγορα προσαρμόστηκαν στα νέα δεδομένα, αφού το κόμμα είχε την εμπειρία της παρανομίας λόγω της κήρυξης εκτός νόμου του Κομουνιστικού Κόμματος Κύπρου το 1931.
Αρκετά μέλη του Κ.Κ.Κ. που είχαν ενταχθεί στο ΑΚΕΛ το 1941 είχαν ήδη την εμπειρία της 10χρονης παράνομης δράσης.
Έτσι όσοι έμειναν εκτός κρατητηρίων αλλά και με τη συνεννόηση που γινόταν με την ηγεσία του κόμματος μέσα στις φυλακές, αναδιοργάνωσαν τα σώματα του Κόμματος, έκτισαν τον παράνομο μηχανισμό σε σύντομο χρονικό διάστημα.
Τον μηχανισμό ενίσχυσαν αργότερα τα φυλακισμένα στελέχη που απέδρασαν από τα κρατητήρια και τις φυλακές, όπως ο Εζεκίας Παπαϊωάννου, του Κυριάκου Χρίστου, του Παυλάκη Γεωργίου.
Τη σύλληψη είχαν διαφύγει μεταξύ άλλων ο Ανδρέας Ζιαρτίδης, που βρισκόταν στο εξωτερικό, ο Ανδρέας Φάντης και ο Γιάννης Κατσουρίδης οι οποίοι κατέφυγαν σε κρησφύγετα στην περιοχή Λευκωσίας. Μετά την αποκατάσταση της επικοινωνίας μεταξύ των ανώτερων στελεχών, μπήκε σε νέα βάση η παράνομη δουλειά.
Στήθηκε ο παράνομος μηχανισμός του Κόμματος, κατασκευάστηκαν κρησφύγετα για τους καταζητούμενους ηγέτες της Αριστεράς, βρέθηκαν γραφομηχανές και πολυγράφοι για την έκδοση των φυλλαδίων του Κόμματος. Στήθηκαν ολόκληρα επιτελεία σε πόλεις και χωριά για το μοίρασμα αυτών των φυλλαδίων και τη μεταφορά της αλληλογραφίας.
Ορίστηκαν επίσης σπίτια όπου πραγματοποιούνταν συναντήσεις ηγετικών στελεχών και σε κατοπινό στάδιο ακόμα και συνεδριάσεις της Κεντρικής Επιτροπής. Επιπλέον, Κομματικές Ομάδες συνεδρίαζαν κάτω από γιοφύρια, σε απόμερα μέρη, μέσα σε αυτοκίνητα ενώ βρίσκονταν σε κίνηση.
Α. Φάντης και Γ. Κατσουρίδης απέφυγαν τη σύλληψη
Ο τότε Κεντρικός Οργανωτικός Γραμματέας (Κ.Ο.Γ.) του Κόμματος – αργότερα Βοηθός Γ.Γ. – Ανδρέας Φάντης αφού αναφέρεται στις συλλήψεις των στελεχών το βράδυ της 13ης προς 14η Δεκεμβρίου, προσθέτει:
«Εγώ εντελώς τυχαία απέφυγα την σύλληψη. Δυο μήνες πριν από το Δεκέμβρη είχα μετοικήσει από την Αμμόχωστο όπου ήμουν τότε Επαρχιακός Γραμματέας του Κόμματος, στη Λευκωσία και ανέλαβα το πόστο του Κ.Ο.Γ.
Κατοικούσα στην οδό Αυτοκράτειρας Θεοδώρας και είναι πιθανόν οι βρετανικές αρχές να μην είχαν αντιληφθεί ότι μετακόμισα από την Αμμόχωστο στη Λευκωσία. Γι’ αυτό και δεν μπόρεσαν να με εντοπίσουν.
Το πρωί της 14ης του Δεκέμβρη, πολύ νωρίς, ήλθε στο σπίτι μου ο σύντροφος Παναγιώτης Αντωνόπουλος ο οποίος με πληροφόρησε για τις μαζικές συλλήψεις. Με τη βοήθεια του Κυριάκου Βασιλειάδη που διατηρούσε ένα μικρό μπακάλικο στη γειτονιά μας πήγα σε ένα σπίτι στην οδό Όθωνος στον Άγιο Αντώνιο που ήταν προκαθορισμένο ότι σε περίπτωση που είχαμε διώξεις να καταφεύγαμε προσωρινά.
Εδώ βρήκα τον Γιάννη Κατσουρίδη ο οποίος επίσης είχε διαφύγει τη σύλληψη γιατί εκείνο το βράδυ δεν κοιμήθηκε στο σπίτι του αλλά στο οίκημα των συντεχνιών της ΠΕΟ και το πρωί πήγε στο προκαθορισμένο σπίτι.
Παραμείναμε μερικές μέρες εδώ και ύστερα μεταφερθήκαμε σε ένα άλλο σπίτι που είχε υπόγειο και ήταν καταλληλότερο. Αυτό ήταν από τα μέτρα που πήρε η επαγρύπνηση για την ασφάλεια των στελεχών.
Από εκείνο το σπίτι φροντίσαμε δουλεύοντας παράνομα να έλθουμε σε επαφή με τα καθοδηγητικά στελέχη του Κόμματος στις διάφορες επαρχίες που διέφυγαν την σύλληψη ή που δεν περιλαμβάνονταν στη λίστα των συλληφθέντων.
Στο σπίτι αυτό μείναμε ένα χρόνο. Στο μεταξύ είχαν δραπετεύσει από το στρατόπεδο της Δεκέλειας ο Παύλος Γεωργίου και ο Κυριάκος Χρήστου. Με εντολή του Κόμματος ο πρώτος πήγε στη Λεμεσό και ο Κ. Χρήστου στη Λάρνακα όπου ήταν άγνωστοι και τέθηκαν επικεφαλής των ανασυγκροτημένων επαρχιακών επιτροπών του Κόμματος» .
Ο Λάμπρος Γονατάς, επαρχιακός γραμματέας της ΠΕΟ Πάφου λέει μεταξύ άλλων:
«Την ημέρα των συλλήψεων βρισκόμουν στην Πόλη Χρυσοχούς μαζί με την μακαρίτισσα Κυριακού Παύλου που ήταν υπεύθυνη για το Γραφείο εργατριών της ΠΕΟ για συντεχνιακή δουλειά. Επειδή δεν τέλειωσε η δουλειά μας υποχρεωθήκαμε να μείνουμε στο ξενοδοχείο ΑΚΑΜΑΣ στην Πόλη Χρυσοχούς.
Οι Άγγλοι αποικιοκράτες έμαθαν ότι βρισκόμουν στην Πόλη Χρυσοχούς και επήραν τα μέτρα τους για τη σύλληψη μου. Πολύ αργά τη νύκτα έγινε έφοδος στο ξενοδοχείο από ομάδα Άγγλων και Τούρκων αστυνομικών οπλισμένων.
Όταν μπήκαν στο δωμάτιο μας πήραν θέσεις και ένας Τούρκος αστυνομικός με κλεφτοφάναρο προσπαθούσε να αναγνωρίσει τα πρόσωπα που έμεναν στο ξενοδοχείο. Εξέτασε τον πρώτο και τον δεύτερο και αφού δεν ήταν το πρόσωπο που ήθελε, πλησίασε στο στρώμα το δικό μου. Όταν έβαλε το κλεφτοφάναρο στο πρόσωπο μου, ανάφερε στους Άγγλους ότι αυτός είναι. Τότε πρόταξαν τα όπλα τους και πέταξαν το σκέπασμα από πάνω μου και με συνέλαβαν.
Χρησιμοποίησαν τέτοια συμπεριφορά σαν που να συνέλαβαν κάποιο δολοφόνο. Εγώ διαμαρτυρήθηκα αλλά τίποτε δεν τους εμπόδισε.
Την ίδια νύκτα παραβίασαν το οίκημα της ΠΕΟ και άλλων Λαϊκών οργανώσεων και τα ερεύνησαν. Απεκόμισαν μαζί τους αρκετά έγγραφα και βιβλία.
Είναι καλά να τονίσουμε ότι τα στελέχη που δεν συνελήφθησαν βρήκαν τον τρόπο και χωρίς καθυστέρηση διαμαρτυρήθηκαν στον Έπαρχο για τις συλλήψεις και τις έρευνες στα οικήματα των Λαϊκών Οργανώσεων. Οι διαμαρτυρίες επεκτάθηκαν και από τους εργαζόμενους που σχεδόν καθημερινά έκαμναν εκδηλώσεις ενάντια στις συλλήψεις και ζητούσαν αποφυλάκιση όλων των κρατουμένων» .
Η προετοιμασία των στρατοπέδων συγκέντρωσης
Σημαντικές είναι οι μαρτυρίες αρκετών μελών και στελεχών του ΑΚΕΛ εκείνης της περιόδου που παραμένουν σχεδόν ή ακόμα εντελώς άγνωστες.
Οι Άγγλοι άρχισαν αρκετές μέρες πριν από την εκτέλεση της απόφασης τους να προετοιμάζουν τους χώρους που θα «υποδέχονταν» τους αριστερούς κρατούμενους. Ο Α. Τσιπονούρης από την Αμμόχωστο που εργαζόταν τότε στις Βάσεις της Δεκέλειας αφηγείται:
«Εγώ τότε δούλευα στις Βρετανικές Βάσεις της Δεκέλειας σαν ηλεκτρολόγος. Εκεί υπήρχε από παλιά κάποιος χώρος περιφραγμένος που τον έλεγαν «καραντίνα» όπου απομόνωναν ανθρώπους με διάφορες αρρώστιες.
Λίγο πριν την 13η του Δεκέμβρη οι Άγγλοι άρχισαν να διορθώνουν αυτό το μέρος. Έβαλαν εργάτες από όλους τους κλάδους – κτίστες, πελεκάνους, υδραυλικούς, ηλεκτρολόγους – να εργάζονται μέχρι αργά το βράδυ για να τελειώσει αυτή η δουλειά πριν τα Χριστούγεννα όπως μας είπαν.
Το απόγευμα της 13ης του Δεκέμβρη ο υπεύθυνος των ηλεκτρολόγων, κάποιος Σκοτσέζος αξιωματικός, μας έδωσε εντολή να σχολάσουμε στις 9 το βράδυ διότι θα έφερναν αριστερούς κρατουμένους.
Μαζί με τον σύντροφο Α. Μαχλουζαρίδη καταφέραμε και φύγαμε πιο νωρίς και μεταφέραμε αυτή την πληροφορία στο Βαρώσι, στο Γραμματέα της Επαρχιακής Επιτροπής συν. Μιχάλη Πουμπουρή.
Το πρωί ξεκίνησα να πάω στη δουλειά. Ο κόσμος ήταν ανάστατος για τις συλλήψεις που έγιναν το βράδυ.
Μπαίνοντας μέσα στα κρατητήρια, που ήταν ο τόπος δουλειάς μου, μερικοί σύντροφοι από τους συλληφθέντες άρχισαν να με πειράζουν λέγοντάς μου ότι άργησα. Νόμιζαν ότι είχα συλληφθεί γιατί το όνομα μου ήταν στον κατάλογο που διάβασαν οι Άγγλοι όταν είχαν πάρει παρουσίες. Με τη μόνη διαφορά ότι είχαν γράψει λάθος το επίθετο μου. Το Τσιρπονούρης δεν μπορούσαν να το προφέρουν σωστά οι Άγγλοι. Κατάφερα να τους εξηγήσω ότι δεν συνελήφθηκα, αλλά ότι εργαζόμουν εκεί.
Επειδή το στρατόπεδο συγκέντρωσης δεν ήταν τελειωμένο υπήρχε ακαταστασία που μας διευκόλυνε να επικοινωνούμε και να οργανώσουμε την απόδραση μερικών στελεχών. Καταφέραμε να φυγαδεύσουμε τους συντρόφους Παύλο Γεωργίου και Κυριάκο Χρήστου» .
Δώσαμε σε αδρές γραμμές το πλαίσιο μέσα στο οποίο έγιναν οι συλλήψεις του Δεκέμβρη όταν το ΑΚΕΛ κηρύχθηκε παράνομο από τους Βρετανούς αποικιοκράτες.
Από την αφήγηση του Α. Τσιπονούρη φαίνεται ότι οι Βρετανοί με άκρα μυστικότητα ετοίμασαν και τους χώρους κράτησης των αριστερών πολιτικών κρατουμένων. Ας σημειωθεί, τέλος, ότι οι Αριστεροί (ε/κ και τ/κ) κρατήθηκαν χωρίς δίκη.
Στο επόμενο σημείωμα θα παρουσιάσουμε το πώς εργάστηκε το ΑΚΕΛ στην παρανομία.
