Οι Βρετανοί κηρύσσουν το ΑΚΕΛ εκτός νόμου
Άγνωστες πτυχές της τετράχρονης περιόδου της παρανομίας
Μέρος Β’
Του Μιχάλη Μιχαήλ
Στο σημείωμα της περασμένης βδομάδας αναφερθήκαμε αδρομερώς στην κήρυξη του ΑΚΕΛ εκτός νόμου και στις πρώτες αντιδράσεις.
Αναφερθήκαμε επίσης στο ότι τέθηκε αμέσως σε ενέργεια ο παράνομος μηχανισμός του κόμματος ο οποίος ενισχύθηκε από τις αποδράσεις στελεχών του κόμματος από τα κρατητήρια και τις φυλακές.
Ανάμεσα σ’ άλλα το παράνομο ΑΚΕΛ πραγματοποίησε μεγάλες λαϊκές κινητοποιήσεις, μαζική αποστολή υπομνημάτων και τηλεγραφημάτων στις αρχές, κινητοποίηση στην κυπριακή παροικία της Βρετανίας και γενικά στο εξωτερικό, αξιοποίηση κάθε πρόσφορης νομικής διαδικασίας.
Οι κινητοποιήσεις συχνά κατέληγαν σε συγκρούσεις με την αστυνομία και το στρατό, που δεν δίσταζαν να πυροβολούν κατά των διαδηλωτών. Ο Ανδρέας Γεωργίου από τη Διερώνα, ο Αργυρός Νικόλα από την Αφάνεια και ο Γαβριήλ Λυκούρης από την Αχερίτου, όλοι μέλη του ΑΚΕΛ έχασαν τη ζωή τους μετέχοντας σε διαδηλώσεις κατά των Άγγλων. Πολλοί ήταν κι εκείνοι οι Ακελιστές που τραυματίστηκαν σε τέτοιες συγκρούσεις.
Η δράση των γυναικών
Σημαντικό ρόλο στην περίοδο της παρανομίας διαδραμάτισαν οι γυναίκες μέλη του κόμματος. «Επώνυμες» και «ανώνυμες».
Μια από τις πολλές γυναίκες που συνέβαλαν στη διανομή του υλικού διαφώτισης και προπαγάνδας, στη βοήθεια των ΑΚΕΛιστών που αποδρούσαν από τις φυλακές, ήταν η Αγνή Τσαγκάρη η οποία κατοικούσε το 1955 στην κολεκτίβα των Περβολιών ενώ τον Απρίλη του ’56 μετοίκησε στη Λάρνακα. Όταν οι Άγγλοι συνέλαβαν τον Χρήστο Ρουσή, υπήρξε πρόβλημα με τη διάθεση του παράνομου υλικού του Κόμματος, αφού ο Χ. Ρουσής ήταν ο υπεύθυνος γι’ αυτή τη δουλειά. Παραλάμβανε τα φυλλάδια και τα κυκλοφορούσε στους δρόμους ή από σπίτι σε σπίτι. Έτσι αυτό το καθήκον το ανέλαβε η ίδια μαζί με άλλους: «Μια νύκτα πήγαμε με τον Σολωμό Κωνσταντίνου, πήραμε τα φυλλάδια και τα έκρυψα στο κορσέ μου. Περπατώντας στο δρόμο οι Άγγλοι δεν μας υποψιάστηκαν μιας και μας πήραν για ζευγάρι που έκανε τη βόλτα του. Τα έφερα στο σπίτι και τα έβαλα στο μπάνιο. Αργότερα όμως, και αφού με συμβούλευσε ο άντρας μου, ανοίξαμε τον λάκκο των βόθρων και τα κρύψαμε εκεί, απ’ όπου τα βγάζαμε αργότερα και τα κυκλοφορούσαμε.
Πολύ ειδική σ’ αυτές τις δουλειές ήταν η Κοκούλα Ασκώτη. Αυτή τοποθετούσε τα φυλλάδια μέσα σε μια αμαξού για τα μωρά, τα σκέπαζε σαν να πρόκειται για μωρό (ενώ η Κοκούλα δεν ήταν παντρεμένη και δεν είχε μωρό), και όταν ο δρόμος ήταν ελεύθερος τα σκορπούσε. Όταν έβλεπε να έρχεται κάποιος, τα σκέπαζε και τα κουνούσε σαν να ήταν το μωρό της»[1].
Ιδανικές κρύπτες κατά την Αγνή Τσαγκάρη ήταν οι «αλάες και οι σιηνιές» που αφθονούσαν στην περιοχή κυρίως στο δρόμο προς την Αλυκή.
Το πρώτο παράνομο φυλλάδιο στη Λεμεσό
Το πρώτο παράνομο φυλλάδιο εκδόθηκε στη Λεμεσό από παράνομη ομάδα με επικεφαλής την Ελένη Οδιάτου η οποία τότε ήταν υπάλληλος του Συντεχνιακού ιατρείου της ΠΕΟ Λεμεσού.
Σύμφωνα με την αφήγησή της, λίγες μέρες μετά την προγραφή του ΑΚΕΛ, πήρε εντολή από τον Κόκο Χριστοφίδη να κυκλοφορήσει το πρώτο παράνομο φυλλάδιο που ήρθε από τη Λευκωσία.
Η Ελένη Οδιάτου έθεσε σε λειτουργία μια εφεδρική ομάδα με φίλους του ΑΚΕΛ που είχε δημιουργήσει πριν την παρανομία με εντολή του Κόμματος. Πήρε το φυλλάδιο και το έδωσε στη Μαρίσια Φυλακτού – Οικονόμου, που δούλευε τότε στο γραφείο Εργασίας σαν δακτυλογράφος. Η Μ. Φυλακτού προφασιζόμενη φόρτο εργασίας έφερε το βράδυ τη γραφομηχανή στο σπίτι της, κτύπησε το φυλλάδιο σε στένσιλ και την επόμενη μέρα κυκλοφορούσε στη Λεμεσό το πρώτο παράνομο φυλλάδιο του ΑΚΕΛ[2].
Ο Σάββας Μηνά από τη Λεμεσό αναφέρει χαρακτηριστικά ότι στην περιοχή Αμμοχώστου δεν είχαν δακτυλογράφους και χρέη δακτυλογράφου εκτελούσε ο Γιώργος Πέτρου που παρόλο που ήταν απόφοιτος δημοτικού σχολείου, κτυπούσε αργά – αργά τα στένσιλ για την έκδοση των φυλλαδίων[3].
«Παρών» απαντά η ΑΟΝ
Αρκετές αναφορές υπάρχουν και για τη δράση της οργάνωσης νεολαίας, της ΑΟΝ.
Σύμφωνα με την αφήγηση του Χριστόφορου Τζιονή, η συμμετοχή της νεολαίας στις κινητοποιήσεις ήταν καθοριστική[4].
Για την πρώτη αντίδραση των ΑΚΕΛιστών ο Διομήδης Μυριάνθους από τη Λεμεσό, τότε μέλος της ΑΟΝ, αναφέρει ότι το βράδυ που άρχισαν οι συλλήψεις των στελεχών του ΑΚΕΛ, φρόντισε να εξαφανίσει έγγραφα τόσο από το σπίτι του όσο και από το οίκημα της ΑΟΝ (δίπλα από τον κινηματογράφο «Παλλάς»).
Αναφέρεται επίσης στη δραστηριότητα που ανέπτυξε η νεολαία της ΑΟΝ με την αναγραφή συνθημάτων κι άλλες ενέργειες οι οποίες έδειχναν και τόνιζαν την παρουσία του ΑΚΕΛ[5].
Αν δεν ήταν ο πατέρας σου, εγιώ θα ήμουν που τότε νεκρός!
Παρά τα όσα λέγονται κατά καιρούς οι ΑΚΕΛιστές βοήθησαν σε πολλές περιπτώσεις ανθρώπους της ΕΟΚΑ, είτε στη μεταφορά όπλων είτε κρύβοντας αγωνιστές. Δεν ήταν επίσης λίγες οι φορές που ΑΚΕΛιστές έσωσαν από το κυνηγητό και το βέβαιο θάνατο αγωνιστές της ΕΟΚΑ.
Μια τέτοια περίπτωση είναι η διάσωση από βέβαιο θάνατο του αγωνιστής της ΕΟΚΑ Ανδρέα Βενιζέλου που έφερε το ψευδώνυμο «Φωκάς».
Όπως ο ίδιος αφηγήθηκε, συνελήφθη από τους Άγγλους ύστερα από προδοσία του συναγωνιστή του Μιχάλη Ασσιώτη.
Μεταφέρθηκε στα κρατητήρια των Πλατρών όπου βασανίστηκε άγρια από τους Βρετανούς. Ένα βράδυ, ανέφερε, τον έβαλαν σε ένα αυτοκίνητο, τον κτυπούσαν συνέχεια και μισοπεθαμένο τον άφησαν μεταξύ Πλατρών και Τρικουκκιάς δίπλα από μια δεξαμενή. Σώθηκε όμως όταν εντελώς τυχαία τον βρήκε ο ηρωομάρτυρας της ελληνοτουρκικής φιλίας Κώστας Μισιαούλης ο οποίος του έσωσε τη ζωή.
Ο Βενιζέλος αφηγήθηκε ότι πάντα έψαχνε τον Μισιαούλη για να τον ευχαριστήσει. Όμως ο Μισιαούλης δολοφονήθηκε μαζί με τον Ντ. Καβάζογλου το 1965.
Ο Βενιζέλος συναντήθηκε εντελώς τυχαία στις 13 Μαρτίου 2016 με την κόρη του Μισιαούλη, την Στέλλα, η οποία τότε ήταν βουλευτίνα του ΑΚΕΛ, στο μνημόσυνο του ήρωα Δημητράκη Παπαμιλτιάδη, στην Αγία Μαρίνα Ξυλιάτου.
Ο Βενιζέλος όταν πληροφορήθηκε ότι η Στέλλα ήταν η κόρη του σωτήρα του, την έσφιξε στην αγκαλιά του λέγοντας: «Αν δεν ήταν ο πατέρας σου εγιώ θα ήμουν που τότε νεκρός!.. Σας ευχαριστώ, σας ευχαριστώ!..»[6]
Η προστασία του Πετράκη Κυπριανού
Μια άλλη ενδιαφέρουσα, πλην άγνωστη περίπτωση, είναι αυτή της προστασίας του αγωνιστή της ΕΟΚΑ Πετράκη Κυπριανού, το κρησφύγετο του οποίου προδόθηκε τον Μάρτιο του 1957 και λίγο αργότερα σκοτώθηκε από τους Άγγλους στην Ορά.
Όταν καταζητήθηκε για πρώτη φορά είχε κρυφτεί στην περιοχή της Περβόλας στην ενορία του Άη Γιάννη στη Λάρνακα, ή «Περβόλα του παππού» όπως ονομαζόταν. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του φίλου του Π. Κυπριανού, του Ανδρέα Έλληνα από τη Λάρνακα, όταν ο αγωνιστής ήθελε να συναντήσει τη μητέρα του, έμπαινε στην περβόλα, κτυπούσε το παράθυρο του σπιτιού του Νικόλα του Λυσσιώτη και αυτός πήγαινε στο μπακάλικο των γονιών του Πετράκη και έλεγε στην μητέρα του ότι ο γιος της την περίμενε στο σπίτι του να την συναντήσει.
Ο Νικόλας ο Λυσιώτης ήταν στέλεχος της Αριστεράς και ταμίας του συλλόγου «Αναγέννηση». Ο Α. Έλληνας αναφέρει ότι ο Π. Κυπριανού δεν εμπιστευόταν τους δεξιούς[7].
Κάτι ανάλογο αναφέρει και ο Θεωρής Κυριάκου Παπλωματάς από το Μοναγρούλι, μέλος του ΑΚΕΛ, στον οποίο κατέφυγε ο θείος του αγωνιστή τον Φεβρουάριο του 1957 και του ζήτησε να βοηθήσει τον Π. Κυπριανού. Όπως τονίζει κι αυτός, ούτε ο Πετράκης ούτε ο θείος του είχαν εμπιστοσύνη σε δεξιούς. Όπως αναφέρει, ενημέρωσε το κόμμα στη Λεμεσό, συζήτησαν το θέμα στην κομματική ομάδα και αποφασίστηκε να αναλάβει τη φύλαξη και την τροφοδοσία του ο Παπλωματάς. Βρήκε μία σπηλιά, την καθάρισε και την ετοίμασε για να φιλοξενήσει τον καταζητούμενο και δύο άλλους αγωνιστές.
«Μετά τους παρέλαβαν άλλοι της ΕΟΚΑ και τους πήραν αλλού. Ύστερα από δεκαπέντε μέρες τους πρόδωσαν και σκότωσαν τον Πετράκη Κυπριανού», όπως ανέφερε.
Ο Θ. Κ. Παπλωματάς λέει ακόμη ότι τους πρότεινε να τους εφοδιάσει με ταυτότητες του κόμματος, έτσι που σε περίπτωση που τους συλλάβουν να παραπλανηθούν οι Εγγλέζοι και να πάν μόνο φυλακή. Οι ίδιοι όμως δεν δέχτηκαν[8].
Στα δύο σημειώματα μας αναφερθήκαμε εντελώς επιφανειακά με την δράση των ΑΚΕΛιστών στην παρανομία. Σημειώνουμε ότι για να καταγράψουμε την παράνομη δράση με στοιχεία και ντοκουμέντα, θα χρειαστούν μερικοί τόμοι βιβλίων.
[1] Γνωστές και άγνωστες πτυχές της δράσης του ΑΚΕΛ στην παρανομία, Χαραυγή 9 – 24 Δεκεμβρίου 1990.
[2] Στο ίδιο.
[3] Βλ. στο ίδιο.
[4] Βλ. αφήγηση Χρ. Τζιονή στο βιβλίο του Μ. Ολύμπιου «Με τη δύναμη του οράματος».
[5] Βλ. Γνωστές και άγνωστες πτυχές.
[6] Νίκου Παπαναστασίου, «Πώς ο Μισιαούλης έσωσε τον “Φωκά” της ΕΟΚΑ», Φιλελεύθερος 4 Απριλίου 2016.
[7] Βλ. άρθρο του Α. Έλληνα «Η ΕΟΚΑ, ΟΙ ΑΓΓΛΟΙ ΚΑΙ Η ΑΡΙΣΤΕΡΑ», Χαραυγή 1η Απριλίου 2012.
[8] Ομιλία Δ. Χριστόφια για τα 50 χρόνια από την παρανομία του ΑΚΕΛ, Χαραυγή 19 Ιανουαρίου 2006.
