Ο χαρακτήρας της σύγχρονης παγκόσμιας επαναστατικής διαδικασίας (δ)

ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑΣ: Ο χαρακτήρας της σύγχρονης παγκόσμιας επαναστατικής διαδικασίας (δ)

Επιμέλεια: Νίκος Κουζούπης

Στο γενικό ρεύμα της αντιιμπεριαλι­στικής πάλης προστέθηκαν και τέτοια δημοκρατικά κινήματα, τα οποία τουλά­χιστον άμεσα δεν θα μπορούσαν να με­τεξελιχθούν σε σοσιαλιστικά. Παρ’ όλα αυτά, όμως, και τέτοια κινήματα είχαν γί­νει μέρος της παγκόσμιας επαναστατικής διαδικασίας, προσανατολισμένης ενάντια στον ιμπεριαλισμό και τον καπιταλισμό. Πώς όμως θα μπορούσε να επεξηγηθεί αυτό το φαινόμενο;

Πρώτιστα από το γεγονός ότι ο φθί­νων καπιταλισμός όλο και περισσότερο εχθρευόταν τη δημοκρατία. Γι’ αυτό και ευρεία κοινωνικά στρώματα, ενδιαφε­ρόμενα στη διατήρηση και διεύρυνση των δημοκρατικών κατακτήσεων, απομακρύ­νονταν από την κυρίαρχη μονοπωλιακή αστική τάξη και άρχιζαν να αναζητούν και να προσεγγίζουν τη συνεργασία με την εργατική τάξη. Έτσι δημιουργήθηκε το έδαφος για τη σύμπτυξη συμμαχιών μεταξύ διάφορων κοινωνικών δυνάμε­ων ενάντια στη μονοπωλιακή άρχουσα τάξη. Την ίδια στιγμή, η πάλη για την υλοποίηση δημοκρατικών ζητημάτων, ανεξάρτητα από τους στόχους που έθε­ταν οι συμμετέχοντες, αντικειμενικά όλο και περισσότερο έστρεφαν τα κινήματα αυτά ενάντια στον καπιταλισμό.

Μια παρόμοια νομοτέλεια δρούσε και στην εξέλιξη των εθνικο-απελευθε­ρωτικών κινημάτων και επαναστάσεων, οι οποίες διαδραμάτισαν τεράστιο ρόλο στην εποχή τους. Πριν τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τη σοσιαλιστική επανάσταση στη Ρωσία αυτά τα κινήματα αποτελού­σαν συστατικό μέρος των αστικών δημο­κρατικών επαναστάσεων ενάντια στο φε­ουδαρχισμό και τα κατάλοιπά του. Μετά τη νίκη όμως της Μεγάλης Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης, όπου τέ­θηκε η αρχή για την ανατροπή του ιμ­περιαλισμού, τα συγκεκριμένα κινήματα έγιναν μέρος της γενικής παγκόσμιας επαναστατικής διαδικασίας ενάντια στον ιμπεριαλισμό.

Οι εθνικο-απελευθερωτικές επανα­στάσεις ήταν το αποτέλεσμα της σύ­γκρουσης μεταξύ του ιμπεριαλισμού και των αποικιών του, μεταξύ των δυνάμεων που ενδιαφέρονταν για την εθνική απε­λευθέρωση και των φιλοϊμπεριαλιστικών δυνάμεων και των αντιδραστικών τάξε­ων εντός των χωρών αυτών.

Η σύγκρουση στον τρόπο παραγω­γής στις πλείστες των περιπτώσεων σε αυτές τις χώρες είχε ένα διαφορετικό χαρακτήρα απ’ ό,τι στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες. Η σύγκρουση μεταξύ της ανάγκης ξεπεράσματος της καθυστέρησης και των αναχρονιστικών παραγωγικών σχέσεων αποτελούσαν τροχοπέδη στην ανάπτυξη των παραγω­γικών δυνάμεων και για μακρά χρονική περίοδο υπηρετούσαν τα συμφέροντα του ιμπεριαλισμού. Ο αγώνας για εθνική απελευθέρωση σε αρκετές χώρες μετεξε­λισσόταν σε πάλη ενάντια και στις εκμε­ταλλευτικές σχέσεις, τόσο τις φεουδαρχι­κές όσο και τις καπιταλιστικές.

Εάν οι σοσιαλιστικές επαναστάσεις στις χώρες του καπιταλισμού κτυπούσαν κατά μέτωπο τον ιμπεριαλισμό, τότε τα εθνικο-απελευθερωτικά, αντι-ιμπερια­λιστικά κινήματα και επαναστάσεις στις αποικίες το έπλητταν από τη φάλαγγα και τα μετόπισθεν, κλονίζοντας και υποσκά­πτοντας τα θεμέλια του αποικιακού συ­στήματος. Αυτοί οι δύο τύποι επαναστά­σεων στη διάρκεια του 20ού αιώνα ήταν αλληλένδετες και αλληλοεξαρτώμενες. Η επιτυχής έκβαση των σοσιαλιστικών επαναστάσεων επιδρούσε αποφασιστικά στην ανάπτυξη και ενίσχυση των εθνι­κο-απελευθερωτικών κινημάτων.

Όση μεγάλη σημασία κι αν είχαν οι εθνικο-απελευθερωτικές επαναστά­σεις και οι νίκες που αυτές κατήγαγαν, από μόνες τους δεν θα μπορούσαν να απαλλαγούν τελειωτικά από τον ιμπε­ριαλισμό. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο τα εθνικο-απελευθερωτικά κινήματα, παρά τον τεράστιο ρόλο τους, δεν μπορούσαν να καθορίσουν τότε την κύρια γραμμή ανάπτυξης της ανθρωπότητας (μετάβα­ση στο σοσιαλισμό), γιατί απλώς είχαν ως επί το πλείστον περισσότερο δημοκρατι­κό παρά σοσιαλιστικό χαρακτήρα.

Η ανάπτυξη της παγκόσμιας επανα­στατικής διαδικασίας είναι μια σύνθετη και συνάμα αντιφατική διαδικασία, την οποία διέπει ο νόμος της διεύρυνσης των μεγεθών της, της προσέλκυσης όλο και νέων λαών και χωρών, ενώ ταυτόχρονα πολλαπλασιάζεται η πολυμορφία των τύπων και των μορφών των επαναστά­σεων. Γι’ αυτόν το λόγο οι μαρξιστές δια­φωνούσαν με τις δογματικές αντιλήψεις και δοξασίες, που επέμεναν ότι σε όλες τις χώρες η εξέλιξη των επαναστάσεων όφειλε να προχωρήσει σύμφωνα με ένα και το αυτό μοντέλο ανάπτυξης. Ο Λένιν στον καιρό του διατύπωσε τη θέση: «Όλα τα έθνη θα φτάσουν στο σοσιαλισμό, αυτό είναι αναπόφευκτο, αλλά δεν θα φθάσουν όλα με τον ίδιο τρόπο, το κα­θένα θα εισάγει μια ιδιομορφία στη μια ή την άλλη μορφή της εργατικής εξουσίας, στον ένα ή στον άλλο ρυθμό των σοσιαλι­στικών μετασχηματισμών των διάφορων πλευρών της κοινωνικής ζωής».