Της Ελένης Κωνσταντίνου
«Χωρίς ελευθερία δεν είσαι τίποτα, δεν είσαι άνθρωπος». Τα λόγια ενός θύματος εμπορίας συγκλονίζουν. Ο ΟΗΕ υπολογίζει ότι περίπου 50 εκατομμύρια άνθρωποι παγκόσμια είναι σήμερα θύματα εμπορίας, αποφέροντας στους διακινητές κέρδη που φτάνουν τα 32 δισεκατομμύρια δολάρια. Τα θύματα αντιμετωπίζονται ως εμπορεύματα που αγοράζονται και πωλούνται για την εκμετάλλευση κάποιας μορφής.
Στην Κύπρο οι πιο κοινές μορφές εμπορίας προσώπων είναι η εργασιακή και σεξουαλική εκμετάλλευση, αλλά σημαντικοί είναι οι αριθμοί και σε περιστατικά εκμετάλλευσης για επαιτεία, εικονικούς γάμους, διακίνηση ναρκωτικών και άλλα. Δυστυχώς, αν και τα περιστατικά που διερευνώνται είναι πολλά, τα τελευταία τρία χρόνια είχαμε μόλις 15 καταδίκες!
Στην ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση του κοινού δραστηριοποιείται έντονα, εδώ και χρόνια, η ΜΚΟ Cyprus Stop Trafficking και η τουρκοκυπριακή ΜΚΟ Πλατφόρμα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Παρασκευή Τζέου: Όλοι μπορούμε να βοηθήσουμε, ακόμα και ένα άτομο να σωθεί κάνει τη διαφορά
Ερωτηθείσα από τη «Χαραυγή» η Παρασκευή Τζέου, της Οργάνωσης Cyprus Stop Trafficking, για τη μορφή που έχει η εμπορία προσώπων σήμερα, σημείωσε ότι αυτή έχει αλλάξει. «Το σεξ τράφικιγκ το συναντάμε σε αγγελίες στο διαδίκτυο ή σε αγγελίες σε εφημερίδες. Πολλές σελίδες με πορνογραφικό περιεχόμενο γυρίζουν ταινίες με θύματα τραφικιγκ. Δυστυχώς, όσο περνάει ο καιρός η μορφή που παίρνει είναι πιο δύσκολο να εντοπιστεί. Βέβαια, εξακολουθούν να υπάρχουν τα μπαρ/μπιραρίες που αναγκάζουν κοπέλες να εκδίδονται. Αυτό που δεν έχει αλλάξει μορφή είναι η εργασιακή εκμετάλλευση.
Γι’ αυτό η σωστή ενημέρωση του κόσμου είναι πολύ σημαντική. Όλοι μπορούμε να καταγγείλουμε ανώνυμα αν έχουμε υποψίες ότι κάποια/κάποιος είναι θύμα εμπορίας στην τηλεφωνική γραμμή 1497. Επίσης, μπορεί να στείλει κάποιος email στο [email protected]. Αυτό που πρέπει να έχουμε κατά νου είναι πως ακόμα και ένα άτομο να σωθεί κάνει τη διαφορά».
Σχολιάζοντας γενικότερα την εικόνα, η κα Τζέου σημειώνει πως από τις επαφές που έχουν η εικόνα στα κατεχόμενα είναι ακόμα πιο τραγική, αφού είναι ελάχιστος ο έλεγχος που υπάρχει εκεί. «Οι ΜΚΟ που ασχολούνται με την εμπορία προσώπων εκεί πρακτικά είναι μόνοι τους. Σπάνια αναγνωρίζεται το αδίκημα σαν εμπορία προσώπων από την αστυνομία και το δικαστήριο. Χρησιμοποιούν τον όρο «εξαναγκασμός σε πορνεία» για να πέτυχουν μειωμένες ποινές. Χορηγούν φοιτητικές βίζες για πανεπιστήμια που μπορεί να μην υπάρχουν ή να υπολειτουργούν και εκμεταλλεύονται τις κοπέλες που έρχονται για να σπουδάσουν.
Και αν νομίζουμε ότι αυτό δεν μας επηρεάζει, κάνουμε λάθος. Γιατί τα θύματα στην πλειοψηφία των περιπτώσεων καταλήγουν στις ελεύθερες περιοχές σαν αιτητές ασύλου και στις ελεύθερες περιοχές δεν μπορούν να αναγνωριστούν σαν θύματα, γιατί ό,τι έγινε έγινε στα κατεχόμενα!» Η κα Τζέου αναφέρθηκε, με την ευκαιρία, στην καμπάνια ενημέρωσης που τρέχουν το διάστημα αυτό σε συνεργασία με την τ/κ οργάνωση Kayad μέσω των σελίδων κοινωνικής δικτύωσης.
Ερωτηθείσα για τις καταδίκες, η κα Τζέου σημείωσε πως αυτές υπάρχουν, αλλά συνεχίζει να υφίσταται το πρόβλημα με την καθυστέρηση στις δίκες. Ενδεικτικά, αναφέρθηκε σε μια συγκεκριμένη περίπτωση όπου «η συγκεκριμένη κοπέλα είναι θύμα εμπορίας, αναγνωρίστηκε από την αστυνομία. Στην πρώτη της κατάθεση φοβήθηκε να πει ότι ήταν θύμα και δήλωσε ότι όλα έγιναν με τη θέλησή της. Όταν μίλησε στην αστυνομία και αισθάνθηκε ασφαλής, κατέθεσε την αλήθεια. Δηλαδή ότι ήταν θύμα και υπήρξε και σωματική κακοποίηση. Παρόλα αυτά, το δικαστήριο έλαβε υπόψιν του μόνο την πρώτη κατάθεση της κοπέλας και αθώωσε αυτόν που την εκμεταλλεύτηκε».
H Cyprus Stop Trafficking, όπως ανέφερε η Παρασκευή Τζέου, δεν διαθέτει πλέον καταφύγια, αλλά βοηθά θύματα τα οποία μένουν σε δικό τους χώρο είτε οικονομικά είτε με αναρτήσεις που κάνει κατά καιρούς για πράγματα που χρειάζονται. «Για παράδειγμα, πριν λίγο καιρό ψάχναμε ηλεκτρικά είδη για μια κοπέλα. Τώρα ψάχνουμε ρούχα για αγοράκι τριών μηνών».
Με αργούς ρυθμούς η ανταπόκριση σε αιτήματα θυμάτων
Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ στην ετήσια έκθεσή του για την εμπορία ανθρώπων αναφέρει, μεταξύ άλλων, ότι η Κύπρος «συνέχισε να καταβάλλει σοβαρές και συνεχείς προσπάθειες» κατά την περίοδο που διεξήχθη η έκθεση και ως εκ τούτου παρέμεινε στη Βαθμίδα 1. Αναφέρει ως θετικό παράδειγμα το γεγονός ότι αρμόδιες Αρχές παρείχαν διαμονή και έξοδα ταξιδιού σε ένα θύμα για να επιστρέψει στην Κύπρο και να καταθέσει, και διευκόλυναν επίσης μέλος της οικογένειας του θύματος ως συνοδό για να του παράσχει συναισθηματική υποστήριξη. Σημειώνεται ακόμα ότι η κυβέρνηση συνέταξε και ενέκρινε το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Εμπορίας Προσώπων και για την Προστασία των Θυμάτων 2023-2026.
Ωστόσο η διερεύνηση και δίωξη εγκλημάτων εμπορίας ανθρώπων ήταν μειωμένη σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Οι δικαστές εξέδωσαν στους περισσότερους διακινητές ποινές με αναστολή. Η κυβέρνηση μείωσε τη χρηματοδότηση του κυβερνητικού καταφυγίου κατά της εμπορίας ανθρώπων. Οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας συνεχίζουν να μην ανταποκρίνονται εγκαίρως στις παραπομπές δυνητικών θυμάτων και δεν παρέπεμψαν όλα τα δυνητικά θύματα στην αστυνομία για τις διαδικασίες αναγνώρισης, ιδίως σε μη εργάσιμες ώρες ή τα Σαββατοκύριακα. Επιπλέον, οι ΥΚΕ ανταποκρίνονται αργά στα αιτήματα για ανανέωση των αδειών διαμονής και εργασίας και η κυβέρνηση δεν εκταμιεύει εγκαίρως την οικονομική βοήθεια στα θύματα.
Όπως αναφέρθηκε, τα τελευταία πέντε χρόνια οι διακινητές εκμεταλλεύονται εγχώρια και ξένα θύματα στην Κύπρο. Τα θύματα από το εξωτερικό που εντοπίστηκαν στην Κύπρο το 2023 ήταν από το Μπαγκλαντές, το Καμερούν, την Ακτή Ελεφαντοστού, την Ελλάδα, την Ινδία, το Νεπάλ, τη Νιγηρία, τις Φιλιππίνες και τη Ρωσία.
Οι διακινητές υποβάλλουν γυναίκες, κυρίως από την Ανατολική Ευρώπη, τη Νότια και Νοτιοανατολική Ασία και την Υποσαχάρια Αφρική, σε σεξουαλική εκμετάλλευση σε ιδιωτικά διαμερίσματα και ξενοδοχεία, στο δρόμο και σε μπαρ, καφετέριες, αίθουσες μασάζ και καμπαρέ που είναι γνωστά για τη διαθεσιμότητα εμπορικού σεξ. Εκμεταλλεύονται τις βραχυπρόθεσμες τουριστικές βίζες που είναι διαθέσιμες σε Ουκρανούς και Ρώσους για να στρατολογούν νεαρές γυναίκες για εμπορία σεξ σε μπαρ και ιδιωτικά καταλύματα και στρατολογούν ορισμένες γυναίκες θύματα εμπορίας σεξ με ψεύτικες υποσχέσεις γάμου ή εργασίας ως καμαριέρες ή οικοδέσποινες.
Ταυτόχρονα, οι διακινητές υποβάλλουν μετανάστες εργάτες -κυρίως από τη Βόρεια Αφρική, αλλά και από τη Νότια και τη Νοτιοανατολική Ασία- σε καταναγκαστική εργασία στη γεωργία. Τα γραφεία ευρέσεως εργασίας προσλαμβάνουν και εκμεταλλεύονται μετανάστες εργάτες που εισέρχονται στη χώρα με βραχυπρόθεσμες άδειες εργασίας και μετά τη λήξη των αδειών τούς εξαναγκάζουν, επικαλούμενοι ότι χρωστούν, με απειλές και παρακράτηση μισθών και εγγράφων για να τους εκμεταλλευτούν περαιτέρω. Οι οικιακές εργαζόμενες από την Ινδία, το Νεπάλ, τις Φιλιππίνες και τη Σρι Λάνκα είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στην εμπορία ανθρώπων.
Σημειώνεται ακόμη ότι οι διακινητές εξαναγκάζουν Κύπριους εθισμένους στα ναρκωτικά και νεαρές γυναίκες με αναπηρίες να διαπράττουν ποινικά αδικήματα, όπως η διανομή παράνομων ουσιών και η διάπραξη απάτης σε επιδόματα κοινωνικής πρόνοιας.
Deniz Altiok: Η άγνοια και η ατιμωρησία διευκολύνουν τους διακινητές να δρουν ανενόχλητοι
Με την Deniz Altıok μιλήσαμε για τις προσπάθειες που γίνονται στην τουρκοκυπριακή κοινότητα για να στηριχθούν τα θύματα εμπορίας. Δυστυχώς, όπως σημειώνει, «η άγνοια για τα θέματα αυτά μεταξύ του κοινού διευκολύνει τους διακινητές να δρουν ανενόχλητοι. Πέραν φυσικά από την ατιμωρησία που επικρατεί και το γεγονός ότι τα θύματα τις περισσότερες φορές παραμένουν στο σκοτάδι».
Η Πλατφόρμα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων υπογραμμίζει τα προβλήματα της εμπορίας ανθρώπων. Πόσο ενημερωμένοι είναι οι Τουρκοκύπριοι για το θέμα αυτό;
Η ενημέρωση των Τουρκοκυπρίων για την εμπορία ανθρώπων παραμένει περιορισμένη, κυρίως λόγω της έλλειψης προληπτικών μέτρων από τις Αρχές για την ενημέρωση του κοινού σχετικά με αυτό το κρίσιμο ζήτημα. Παρά την υιοθέτηση του Πρωτοκόλλου του Παλέρμο το 2018, το οποίο περιγράφει τα διεθνή πρότυπα για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, η εφαρμογή και η επιβολή αυτών των προτύπων είναι ανεπαρκής. Η «κυβέρνηση» δεν έχει θέσει ως προτεραιότητα εκστρατείες ευαισθητοποίησης του κοινού ή εκπαιδευτικά προγράμματα που θα μπορούσαν να ενημερώσουν την κοινότητα για τα σημάδια της εμπορίας ανθρώπων και τα δικαιώματα των θυμάτων. Αυτή η παράλειψη έχει οδηγήσει ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού να μη γνωρίζει την πολυπλοκότητα και την εξάπλωση της εμπορίας ανθρώπων στην περιοχή.
Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στην κάλυψη αυτού του κενού, αλλά η εμβέλειά τους είναι περιορισμένη χωρίς ευρύτερη θεσμική υποστήριξη. Η Πλατφόρμα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχει εκφράσει έντονα την ανάγκη για μεγαλύτερη εμπλοκή και εκπαίδευση του κοινού. Τονίζουμε ότι χωρίς ένα καλά ενημερωμένο κοινό, οι προσπάθειες για τον εντοπισμό και την υποστήριξη των θυμάτων παρεμποδίζονται. Η έλλειψη δημοσίων εκστρατειών ή εκπαιδευτικών προγραμμάτων σημαίνει ότι πολλοί άνθρωποι δεν γνωρίζουν πόσο διαδεδομένη είναι η εμπορία ανθρώπων στην περιοχή. Αυτό το κενό αφήνει τα θύματα ευάλωτα και επιτρέπει στους διακινητές να δρουν χωρίς να φοβούνται συνέπειες.
Ποια είναι τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει μια ΜΚΟ που αγωνίζεται για τα θύματα;
Εργαζόμενοι στην Πλατφόρμα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχουμε αντιμετωπίσει πολλές προκλήσεις στο πεδίο. Ένα από τα σημαντικότερα εμπόδια είναι η έλλειψη συνεργασίας και υποστήριξης από τις τοπικές Αρχές. Παρά την ύπαρξη νόμων και διεθνών συμφωνιών, η επιβολή και η πρακτική εφαρμογή αυτών των μέτρων είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Μια άλλη κρίσιμη πρόκληση είναι η απουσία ενός νομικού πλαισίου που να προσφέρει προστασία στα θύματα. Για παράδειγμα, δεν υπάρχουν καθιερωμένοι μηχανισμοί για τη χορήγηση προσωρινής ή μόνιμης διαμονής στα θύματα εμπορίας ανθρώπων, με αποτέλεσμα να βρίσκονται σε ευάλωτη θέση, όπου κινδυνεύουν με απέλαση. Αυτή η έλλειψη νομικής προστασίας όχι μόνο αποθαρρύνει τα θύματα από το να εμφανιστούν, αλλά και μας δυσκολεύει να τους προσφέρουμε την υποστήριξη που χρειάζονται.
Η γενικευμένη κουλτούρα της ατιμωρησίας, με τους διακινητές να αποφεύγουν συχνά τη δίωξη, επιδεινώνει αυτά τα ζητήματα, καθιστώντας το έργο μας ακόμη πιο δύσκολο. Οι προσπάθειές μας μειονεκτούν περαιτέρω λόγω της ανεπαρκούς χρηματοδότησης και των πόρων που περιορίζουν την ικανότητά μας να προσεγγίσουμε και να υποστηρίξουμε όσους έχουν ανάγκη.
Υπάρχουν αναφορές ότι άνθρωποι κυρίως από αφρικανικές χώρες καταλήγουν ως σύγχρονοι σκλάβοι και οι γυναίκες ρίχνονται στην πορνεία. Στο πρόσφατο παρελθόν έχουν επίσης αναφερθεί αρκετοί ανεξήγητοι θάνατοι. Μόνο σε αυτόν τον τομέα εξαντλείται το πρόβλημα;
Στο βόρειο τμήμα της Κύπρου έχουμε παρατηρήσει ότι οι άνθρωποι από αφρικανικές χώρες, καθώς και άτομα από την Κεντρική Ασία και την Ανατολική Ευρώπη, είναι από τους πιο ευάλωτους στην εμπορία ανθρώπων. Τα άτομα αυτά συχνά φτάνουν με την υπόσχεση εργασίας ή εκπαίδευσης, μόνο και μόνο για να βρεθούν παγιδευμένα σε καταστάσεις καταναγκαστικής εργασίας ή σεξουαλικής εκμετάλλευσης. Για παράδειγμα, πολλές γυναίκες εξαναγκάζονται στην πορνεία, ιδίως σε νυχτερινά κέντρα, υπό απαράδεκτες συνθήκες. Οι αναφορές για ανεξήγητους θανάτους μεταξύ αυτών των ομάδων υπογραμμίζουν τη σοβαρότητα του ζητήματος, με τη Νιγηρία να συμβουλεύει και τους πολίτες της να αποφεύγουν τη διέλευση στο βόρειο τμήμα του νησιού λόγω αυτών των κινδύνων.
Ωστόσο το πρόβλημα δεν περιορίζεται μόνο σε αυτές τις ομάδες. Η έλλειψη ισχυρής νομικής προστασίας και συνεργασίας ορισμένων Αρχών δημιουργούν ένα περιβάλλον όπου οι διακινητές μπορούν να εκμεταλλευτούν διάφορες ευάλωτες ομάδες πληθυσμού. Τα συστημικά ζητήματα, όπως η διαφθορά και η ανεπαρκής επιβολή του νόμου, επιτρέπουν στους διακινητές να λειτουργούν με σχετική ελευθερία, περιπλέκοντας περαιτέρω τις προσπάθειές μας για την καταπολέμηση της εμπορίας και την προστασία των θυμάτων.
Τι γίνεται με την προστασία των θυμάτων;
Οι μηχανισμοί προστασίας των θυμάτων στο βόρειο τμήμα της Κύπρου είναι σχεδόν ανύπαρκτοι, αφήνοντας τα θύματα εμπορίας χωρίς ουσιαστική υποστήριξη ή επιλογές. Δεν υπάρχουν καθιερωμένα καταφύγια ή ολοκληρωμένα συστήματα υποστήριξης για τα θύματα εμπορίας ανθρώπων. Αυτή η έλλειψη υποδομών καθιστά απίστευτα δύσκολο για τα θύματα να βρουν ασφάλεια και να λάβουν τη βοήθεια που χρειάζονται.
Αυτή η ευαλωτότητα επιτείνεται από το φόβο της έκθεσης, καθώς δεν υπάρχει εμπιστοσύνη στις νομικές διατάξεις για την προστασία της ταυτότητάς τους κατά τη διάρκεια των δικαστικών διαδικασιών.
Επιπλέον, η έλλειψη εξειδικευμένης κατάρτισης για τους υπαλλήλους των υπηρεσιών επιβολής του νόμου και τους δικαστικούς λειτουργούς σημαίνει ότι τα θύματα συχνά δεν λαμβάνουν την προστασία που δικαιούνται βάσει διεθνούς δικαίου. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια δικαστικών υποθέσεων οι ταυτότητες των θυμάτων αποκαλύπτονται μερικές φορές, θέτοντας τα θύματα σε περαιτέρω κίνδυνο. Αυτή η έλλειψη εμπιστευτικότητας και προστασίας αποθαρρύνει τα θύματα από το να εμφανιστούν και να αναζητήσουν δικαιοσύνη. Ως αποτέλεσμα, πολλές υποθέσεις δεν καταγγέλλονται και τα θύματα παραμένουν παγιδευμένα σε έναν κύκλο εκμετάλλευσης και κακοποίησης.
Μπορείτε να μας δώσετε αριθμούς για τα θύματα και πόσοι έχουν ζητήσει βοήθεια;
Ακριβή στατιστικά στοιχεία για τον αριθμό των θυμάτων εμπορίας ανθρώπων στο βόρειο τμήμα της Κύπρου είναι δύσκολο να αποκτηθούν, λόγω της έλλειψης συστηματικής συλλογής δεδομένων και της φύσης του εγκλήματος. Ωστόσο, με βάση τις παρατηρήσεις και τις αναφορές μας, έχει σημειωθεί σημαντική αύξηση του αριθμού των θυμάτων, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις καταναγκαστικής εργασίας και σεξουαλικής εκμετάλλευσης.
Για παράδειγμα, το 2023 υπήρξε μια αξιοσημείωτη αύξηση στον αριθμό των γυναικών που απελάθηκαν μετά από καταγγελία κακοποίησης, γεγονός που υποδηλώνει αύξηση των περιπτώσεων εμπορίας ανθρώπων. Ενώ η Οργάνωσή μας έχει καταγράψει πολυάριθμες περιπτώσεις, ο πραγματικός αριθμός είναι πιθανότατα πολύ υψηλότερος, καθώς πολλά θύματα φοβούνται να καταγγείλουν την υπόθεση. Η Πλατφόρμα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχει παράσχει βοήθεια σε αρκετά θύματα, προσφέροντας νομική υποστήριξη και συμβουλευτική.
