- Δεκάλογος στερεοτύπων σε γιορτινά τραπέζια
- Το σχολείο ανάμεσα στους φορείς διαιώνισης στερεοτύπων
Του Καλλή Αντούνα
Ολοκληρώνεται σιγά-σιγά η εορταστική περίοδος των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς και μαζί της ολοκληρώνονται και τα γιορτινά τραπέζια, τα οποία ανανεώνουν το ραντεβού τους για την επόμενη εορταστική περίοδο, που θα συνοδευτεί από… ακόμα ένα γερό κύκλο φαγοποτιού.
Πρέπει να ομολογήσουμε, όμως, πως τα τραπέζια στις γιορτές συνοδεύονται επίσης από κάποια στερεότυπα, τα οποία όλοι συναντήσαμε τουλάχιστον για μια φορά σε κάποιο τραπέζι και που δυστυχώς αναπαράγονται, διαιωνίζοντας κοινωνικές και έμφυλες διακρίσεις. Η «Χ» με στόχο την καλύτερη ενημέρωση του κοινού αναδημοσιεύει το «δεκάλογο στερεοτύπων σε γιορτινά τραπέζια», τον οποίο είχε δημοσιεύσει αρχικά το Συμβουλευτικό Κέντρο Στήριξης της Οικογένειας (ΣΥΚΕΣΟ).
«Μα πε μου, επάσσιυνες;»
Δεν υπάρχει ένας και μοναδικός/ιδανικός σωματότυπος – είτε αυτό αφορά άντρες είτε τις γυναίκες.
«Μα εν έχεις σχέση;»
Η προσωπική ζωή του κάθε ατόμου αφορά το ίδιο και μόνο, χωρίς να πρέπει να ανταποκρίνεται στα θέλω της κοινωνίας.
«Πότε εννά παντρευτείς;»
Ερώτηση που αφορά κυρίως γυναίκες καθότι οι κοινωνικές νόρμες και τα στερεότυπα φύλου προσδίδουν περισσότερη αξία σε μια γυναίκα όταν είναι παντρεμένη.
«Πότε εννά κάμεις/τε μωρό;»
Ερώτηση που μπορεί να αφορά γυναίκες υποδεικνύοντας ότι μεγαλώνει και δεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της κοινωνίας, ή/και ζευγάρια τα οποία έχουν παντρευτεί και δεν έχουν ακόμη μωρό. Η απόφαση ή/και διαδικασία απόκτησης ενός παιδιού είναι προσωπική και ανήκει στην ιδιωτική σφαίρα του κάθε ατόμου και μόνο.
«Ρε μιτσή, έλα ποδά στα κάρβουνα»
Οι δουλειές για το γιορτινό τραπέζι είναι διαχωρισμένες σε «αντρικές» και «γυναικείες» στη βάση των στερεοτύπων του φύλου. Ένα παιδί δικαιούται να παίξει και να κάνει ό,τι θέλει στο γιορτινό τραπέζι, χωρίς την πίεση να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των δοσμένων έμφυλων χαρακτηριστικών.
«Ρε κουμπάρε, μα έκατσες με τις γεναίτζες;»
Τα γιορτινά τραπέζια είναι ευκαιρία συναναστροφής και αλληλεπίδρασης με οικεία και αγαπημένα άτομα. Η διάταξη του τραπεζιού μπορεί να είναι και αλλιώς ανακατανεμημένη παρά στη βάση του φύλου. Καθίστε όπου θέλετε!
«Άτε γεναίτζες, κάμετε τον καφέ»
Σύνηθες σκηνικό –οι γυναίκες μαζεύουν το τραπέζι, συμμαζεύουν, πλένουν, φέρνουν γλυκά, κάνουν τον καφέ και οι άντρες παραμένουν στο τραπέζι. Ωστόσο, όλα αυτά είναι βασικές δεξιότητες στις οποίες μπορούν όλοι οι άνθρωποι να ανταποκριθούν, ανεξαρτήτως φύλου.
«Ρε μιτσή, μεν σηκώνεις τα πιάτα;»
Στο γιορτινό τραπέζι μπορούν να βοηθήσουν όλοι και όλες.
«Ρε μιτσή, το παντελόνι σου φκαίνει και σε αντρικό;»
Ερώτηση που απευθύνεται σε εφήβους και όχι μόνο στο τραπέζι, αντικατοπτρίζοντας τις κοινωνικές νόρμες και στερεότυπα. Το κάθε άτομο μπορεί να ντύνεται όπως θέλει.
«Ρε γεναίκα, το μωρό θέλει γλυκό»
Η ανατροφή του παιδιού είναι υπόθεση των γονιών και όχι χαρακτηριστικό φύλου. Οι ευθύνες αναλογούν και στους δύο γονείς.
Το σχολείο ως φορέας έμφυλων στερεοτύπων
Σύμφωνα με την έρευνα «GenderEd – Καταπολεμώντας τα στερεότυπα του φύλου στην εκπαίδευση», που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος Gender Ed, το οποίο συντόνιζε το Μεσογειακό Ινστιτούτο Μελετών Κοινωνικού Φύλου, «το σχολείο, ως βασικός φορέας κοινωνικοποίησης μεταφέρει αξίες και μοντέλα συμπεριφοράς που σε πολλές περιπτώσεις προωθούν έμφυλα στερεότυπα».
Παρ’ όλο που, όπως σημειώνεται στην έρευνα, το εκπαιδευτικό σύστημα της Κύπρου κατοχυρώνει, θεωρητικά τουλάχιστον, την ισότητα των φύλων και διέπεται από τις αρχές της ίσης μεταχείρισης όλων των μαθητών/τριών, εντούτοις δεν θα μπορούσε να διατείνεται ότι είναι ένας χώρος απαλλαγμένος από τα κοινωνικά στερεότυπα και τις έμφυλες ανισότητες που διέπουν όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής.
Αν και στο επίπεδο του λόγου οι μαθητές/τριες που συμμετείχαν στην έρευνα δεν εξέφρασαν ανοιχτά απόψεις υπέρ της ανισότητας των φύλων, η επιτόπια παρατήρηση στα σχολεία, όπως αναφέρεται στην έρευνα, έδειξε ότι αρκετές φορές υπάρχει απόσταση ανάμεσα σε αυτά που λένε και σε αυτά που πράττουν. Το γεγονός αυτό, προστίθεται, καταδεικνύει ότι η πολιτική ορθότητα, στην οποία επιμένει η σύγχρονη παιδεία, δεν κατάφερε να φέρει ριζοσπαστικές αλλαγές στις πρακτικές που αναπαράγουν τις άνισες σχέσεις εξουσίας ανάμεσα στα φύλα. Υπήρξαν πολλά παραδείγματα κατά τα οποία τα αγόρια κυριαρχούν στο χώρο του σχολείου και επινοούν τρόπους ώστε να διατηρούν την κυριαρχία τους, όταν αυτή απειλείται, παρά το γεγονός ότι δεν το παραδέχονται ανοιχτά.
Όπως έδειξαν τα πορίσματα της έρευνας, οι αντιλήψεις των εκπαιδευτικών και των μαθητών/τριών δημιουργούν δι-αντιδράσεις στο σχολικό πλαίσιο, οι οποίες, σε πολλές περιπτώσεις, αναπαράγουν έμφυλα στερεότυπα και ανισότητες στη βάση του φύλου. Τα έμφυλα στερεότυπα από τη μια περιορίζουν τις εκπαιδευτικές και επαγγελματικές επιλογές των μαθητών/τριών και από την άλλη καθιστούν τα κορίτσια και όσα παιδιά δεν εμπίπτουν στη στερεοτυπική απεικόνιση του φύλου τους ευάλωτα στη βία και στον σχολικό εκφοβισμό, όπως τονίζεται.
Την ίδια στιγμή, στο πλαίσιο της έρευνας, παρατηρήθηκε ότι καθηγητές/τριες, αλλά και μαθητές/τριες εκφράζουν αντιλήψεις και εφαρμόζουν πρακτικές, έστω και σποραδικά, οι οποίες θα μπορούσαν να ανατρέψουν την άνιση μεταχείριση στο σχολείο και να άρουν την έμφυλη ανισότητα. Το παράδοξο της συνύπαρξης αντιφατικών στάσεων και αντιλήψεων –από τη μια αντιλήψεις και στάσεις που προωθούν τη διάκριση στη βάση του φύλου και από την άλλη την αμφισβητούν– είναι μάλλον ενθαρρυντικό. Η αντίφαση δείχνει τη δυνατότητα μετακίνησης και τη δυναμική που υπάρχει στην εκπαίδευση, ως ένας από τους βασικούς φορείς κοινωνικοποίησης των ανθρώπων, ο οποίος είναι ζωντανός και συνεχώς μεταβαλλόμενος.
Το θετικό είναι πως σύμφωνα με την έρευνα τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται αύξηση του ενδιαφέροντος στο χώρο της εκπαίδευσης σχετικά με την ισότητα των φύλων. Αυτό δημιουργεί μια εξαιρετική ευκαιρία για ουσιαστικές παρεμβάσεις και δομικές αλλαγές, οι οποίες μπορούν να έχουν αντανάκλαση στο σύνολο της κοινωνίας.
