Ο Νίκος Σαμψών και η απελευθέρωση της Ομορφίτας
Η αμφισβήτηση του ρόλου του από επώνυμους αγωνιστές
Του Μιχάλη Μιχαήλ
Μέρος 1ο
Ο Νίκος Σαμψών έγινε γνωστός την περίοδο της δράσης της ΕΟΚΑ και η φήμη του διαδόθηκε σε ολόκληρη την Κύπρο ως εκτελεστής βρετανών στρατιωτών στο «Μίλι του Θανάτου» όπως χαρακτηρίστηκε η οδός Λήδρας.
Ο Σαμψών εργάστηκε από νεαρή ηλικία ως δημοσιογράφος σε διάφορες εφημερίδες όπως ο «Φιλελεύθερος», «Η Αλήθεια», η «Cyprus Mail» και οι «Times Of Cyprus» και παράλληλα εντάχθηκε και στην ΕΟΚΑ.
Για τη δράση του συλλαμβάνεται την 30ή Ιανουαρίου του 1957, έπειτα από προδοσία, στο Δάλι όπου είχε καταφύγει μετά από αποτυχημένη απόπειρα επίθεσης σε Τουρκοκύπριο αστυνομικό, βασανίζεται και καταδικάζεται δις εις θάνατον με την ποινή να μετατρέπεται τελικά σε ισόβια κάθειρξη. Μετήχθη στις φυλακές της Μεγάλης Βρετανίας για να εκτίσει την ποινή που του επιβλήθηκε αλλά μετά την ανεξαρτησία της Κύπρου και την ίδρυση του κυπριακού κράτους, χορηγήθηκε γενική αμνηστία και το 1960 επέστρεψε στην Κύπρο αφού πρώτα παρέμεινε για ένα μικρό χρονικό διάστημα στην Ελλάδα μαζί με άλλους απελευθερωθέντες αγωνιστές της ΕΟΚΑ.
Λίγο καιρό μετά την επιστροφή του από την εξορία και συγκεκριμένα την 24η Οκτωβρίου του 1960, ο Σαμψών εκδίδει την εφημερίδα «Μάχη», η κυκλοφορία της οποίας χαιρετίζεται μεταξύ άλλων και από τους Μακάριο και Γρίβα. Τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους μετατρέπει την «Μάχη» από εβδομαδιαία σε καθημερινή ενώ τον Ιούλιο του 1961 ιδρύει την εβδομαδιαία εφημερίδα «Θάρρος».
Παράλληλα, το 1962 δημιουργεί πολιτικό φορέα υπό την ονομασία «Οργάνωσις Προστασίας Ελλήνων Κύπρου» αλλά και τη δική του ένοπλη παραστρατιωτική ομάδα έπειτα από έγκριση του Μακαρίου (παρόμοια άδεια έλαβε από τον τότε προκαθήμενο της κυπριακής εκκλησίας αλλά και πρόεδρο της κυπριακής δημοκρατίας και ο Βάσος Λυσσαρίδης). Ο Μακάριος έδωσε το πράσινο φως για τη δημιουργία της Εθνικής Οργάνωσης Κύπρου (ΕΟΚ), η οποία έμεινε γνωστή με το όνομα «Οργάνωση Ακρίτας».
Δικοινοτικές συγκρούσεις 1963-1964
Με την έναρξη των Διακοινοτικών Συγκρούσεων τα Χριστούγεννα του 1963, ο Σαμψών κινητοποίησε τη δική του ένοπλη ομάδα.
Μέχρι σήμερα αποδίδεται στο Νίκο Σαμψών ο τίτλος του ελευθερωτή της Ομορφίτας, όταν το προάστειο αυτό της Λευκωσίας, το οποίο κατοικείτο κυρίως από Τουρκοκύπριους, δέχτηκαν σφοδρή επίθεση από τουρκοκυπριακές ένοπλες δυνάμεις.
Σύμφωνα με το αφήγημα που επικράτησε αμέσως μετά, ακόμα και μέχρι σήμερα επικρατεί, είναι το ότι ο Σαμψών ηγήθηκε των ένοπλων ομάδων οι οποίες έπειτα από σκληρή μάχη κατάφεραν να καταλάβουν τις αντίπαλες θέσεις και να εκκαθαρίσουν το προάστιο από τους Τουρκοκύπριους ενόπλους[1].
Ακολούθως, γύρω στα 800 γυναικόπαιδα της τουρκοκυπριακής κοινότητας απομακρύνθηκαν από την πεδίο των μαχών, παραδόθηκαν στις αρχές και φιλοξενήθηκαν εντός ελληνικού σχολείου[2]. Κατ’ άλλη εκδοχή, κρατήθηκαν εκεί ως όμηροι για να παραδοθούν στη συνέχεια στον Ερυθρό Σταυρό και να μεταφερθούν με ασφάλεια στον τουρκοκυπριακό τομέα της Λευκωσίας.
Η δράση του αποσπάσματος Σαμψών στην Ομορφίτα και η καθοριστική συμβολή του στην έκβαση της μάχης είχε ως αποτέλεσμα την αποθέωση του ιδίου και των ανδρών του από τον ελλαδικό και κυπριακό τύπο.
Έκτοτε ο Σαμψών καθιερώθηκε ως ο εν ζωή μεγάλος ήρωας της Κύπρου και δέχθηκε πολλές τιμές γι’ αυτή του τη δράση, οι εφημερίδες του ήταν πρώτες σε κυκλοφορία για ένα χρονικό διάστημα, ενώ εκλέχθηκε και βουλευτής.
Δολοφόνος για τους Τ/κύπριους
Ενώ ο Σαμψών θεωρείτο ανάμεσα στην πλειοψηφία των Ε/κυπρίων κάτι σαν ημίθεος, μέσα στην πλειοψηφία των Τ/κυπρίων η εικόνα ήταν πολύ διαφορετική.
Ο Σαμψών θεωρείτο τρομοκράτης και δολοφόνος.
Παράλληλα όμως η φήμη του και το γόητρο του δεν έβρισκε ανταπόκριση μέσα στην Τ/κυπριακή κοινότητα που χαρακτηριζόταν ως δολοφόνος και ήταν μισητός ανάμεσα στην πλειοψηφία των Τ/κυπρίων[3].
Η ομάδα Σαμψών θεωρείτο ανάμεσα στους Τ/κύπριους ως η πιο εξτρεμιστική από όλες τις κυπριακές παραστρατιωτικές ομάδες, ενώ διάφοροι συγγραφείς κάνουν λόγο για δράση και κατά αμάχων[4].
Μάλιστα, η τουρκική πλευρά εκμεταλλεύτηκε με τον καλύτερο τρόπο τις φήμες αυτές κατά του Σαμψών, στον οποίο και απέδωσε το προσωνύμιο «ο χασάπης της Ομορφίτας»[43], ενώ ξένα περιοδικά όπως το «Newsweek», τον παρουσίαζαν ως «φονιά με την αθώα παιδική μορφή».
Η μαρτυρία του Μ. Θεοδωράκη
Για τη δράση του Ν. Σαμψών την περίοδο εκείνη κατέθεσε μια μαρτυρία και ο Μίκης Θεοδωράκης σε συνέντευξη που παραχώρησε στον σκηνοθέτη Πανίκο Χρυσάνθου τον Σεπτέμβριο του 2021.
Στη συνέντευξη εκείνη ο Μίκης Θεοδωράκης είπε ότι όταν ήρθε στην Κύπρο το 1964 για να παρουσιάσει τον δίσκο με το «Άξιον Εστί» γνωρίστηκε με πολλή κόσμο. Ένα βράδυ, ανέφερε, μαζί με τον Λεωνίδα Μαλένη και άλλους πήγανε για φαγητό σε μία ταβέρνα. Εκεί στην ταβέρνα υπήρχε μία ομάδα που έπινε και τελούσε εν ευθυμία. «Μόλις μπήκα μέσα σηκώνεται πάνω ένας από την παρέα εκεί, σήκωσε το ποτήρι του και είπε “Μίκη πίνω στην υγειά σου, είμαι ο Σαμψών, είσαι να πάμε να φάμε κανένα Τούρκο;”. Εγώ έμεινα έκπληκτος. Κοιτάζω τα παιδιά τα οποία μου έκαναν σήμα να μη δίνω σημασία. Ο Σαμψών λέει “έλα στην παρέα μας”. Σε κάποια στιγμή ήρθε κοντά μου και μιλήσαμε. Εγώ του είπα αμέσως, τον Τούρκο πώς τον τρώμε; Βραστό, τηγανιτό, γιαχνί; Όχι λέει, τον τρώμε στη βρύση. Τώρα το βράδυ, λέει, τους πήραμε όλα τα σπίτια και δεν έχουν νερό και υπάρχει μία βρύση και πάνε να πάρουν νερό. Εμείς έλα να δεις πώς τους σκοτώνουμε. Εγώ δεν ήθελα να δω τέτοιο πράγμα και μου λέει αφού δεν μπορείς, σε παρακαλώ έλα αύριο, να έρθω να σε πάρω. Τελευταία κάναμε κάποιες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις, πήραμε ένα σωρό τούρκικα σπίτια και θέλω να δεις τις μάχες που κάναμε εκεί. Πήγα και με πήρε σπίτι με σπίτι και μου διηγούταν ποιοι ήταν μέσα, ποιον άντρα σκότωσαν, ποια γυναίκα βίασαν, ποιοι κάνανε έτσι και ποιοι αλλιώς…»
Ο Θεοδωράκης συνεχίζει και λέει ότι αμέσως μετά ζήτησε συνάντηση με τον Μακάριο και όταν τον συνάντησε του είπε αν είναι δυνατόν να γίνονται τέτοια πράγματα από Έλληνες προς άμαχο πληθυσμό. Δυστυχώς κ. Θεοδωράκη, απάντησε ο Μακάριος, ο Σαμψών είναι η μόνη μας ασπίδα διότι δεν έχουμε στρατό, είμαστε άοπλοι και ο Σαμψών διαθέτει 400-500 ενόπλους και έχουμε και τον Λυσσαρίδη με 200. Δεν μπορούμε να κάνουμε χωρίς αυτή τη δύναμη.
Του απάντησε ότι είναι δυνατόν να μην καταλαβαίνει ότι αυτά θα τα βρείτε κάποια στιγμή μπροστά σας; Σε καταλαβαίνω, απάντησε ο Μακάριος[5].
Ο Νίκος Σαμψών με την ομάδα του έσωσαν τους Ελληνοκύπριους
Στις 6 Δεκεμβρίου 2020 η κόρη του Ν. Σαμψών, Μίνα, έγραφε: «Ο Δεκέμβρης του 1963 ήταν τραγικά αιματηρός για τους Έλληνες της Κύπρου. Πριν από 56 χρόνια, Παραμονές Χριστουγέννων, στην περιοχή της Ομορφίτας, ο Νίκος Σαμψών με την ομάδα του έσωσαν τους Ελληνοκύπριους από σίγουρη σφαγή από εξαγριωμένους, φανατικούς και καθοδηγούμενους από την Τουρκία, τρομοκράτες και τους άνδρες του τουρκικού αποσπάσματος (ΤΟΥΡΔΥΚ). (…) Όπως επίσης γνωρίζουν ή όφειλαν να ξέρουν ότι εν τω μέσω της μάχης αυτής και ενώ οι ελληνοκύπριοι παρέμεναν εγκλωβισμένοι, ο Νίκος Σαμψών έλαβε εντολές να οπισθοχωρήσει και να εγκαταλείψει, οδηγίες που ευτυχώς για τους “Ομορφιθκιανούς” δεν ακολούθησε. (…) Και όσοι έζησαν τα γεγονότα από κοντά, άνθρωποι που γλύτωσαν από βέβαιο θάνατο εκείνα τα ματωμένα Χριστούγεννα του 1963 στην Ομορφίτα, ανεξαρτήτως κομμάτων και πολιτικών πεποιθήσεων, ξέρουν και θα σας πουν όλη την αλήθεια και τα συναισθήματα τους για τον Νίκο Σαμψών και την ομάδα των γενναίων ανδρών που πολέμησαν μαζί του”[6].
Ωστόσο, τον Δεκέμβριο και τον Ιανουάριο του 1965 βρέθηκαν άνθρωποι που έλαβαν μέρος στις μάχες της Ομορφίτας που αμφισβήτησαν τη συνεισφορά του Ν. Σαμψών στο συγκεκριμένο προάστιο της Λευκωσίας. Ανάμεσά τους και ο μετέπειτα ταγματάρχης Τάσος Μάρκου, όπως θα δούμε στο επόμενο σημείωμα.
[1] Παπαγεωργίου Σπύρος, Από την Ζυρίχη εις τον Αττίλαν, τόμος Α’, σελ. 239 – 244 και Γιάννης Κ. Λάμπρου, Ιστορία του Κυπριακού, Τα χρόνια μετά την ανεξαρτησία, 1960-2004, σελ. 109.
[2] Γλαύκου Κληρίδη, Η Κατάθεσή Μου, Λευκωσία 1988, Τόμος 1, σελ 244.
[3] Π. Παπαδημήτρη – Π. Πετρίδη, Ιστορική Εγκυκλοπαίδεια της Κύπρου, τόμος 15, σελ. 27.
[4] Μακάριος Δρουσιώτης – Ahmet An – Desmond Fernandes – Iskender Ozden, 2004, σελ. 54, Άντρος Παυλίδης, Φάκελος Κύπρος – άκρως απόρρητον, τόμος Β’, β’ έκδοση, 1983, σελ. 779, Πλουτής Σέρβας, Κυπριακό- Ευθύνες, τόμος Β΄, 1984, σελ. 337.
[5] Θεοδωράκης ο Μέγας, Κουβέντες για την Κύπρο,
[6] «Ο Νίκος Σαμψών, τα γεγονότα της Ομορφίτας και αυτοί που τον κατακρίνουν για τη δράση του στα ματωμένα Χριστούγεννα του 1963», 6/1/2020,
