Συμπληρώνονται φέτος 100 χρόνια από την πρώτη έκδοση του «Νέου Ανθρώπου», εφημερίδα η οποία υπήρξε το πρώτο εκφραστικό όργανο του Κομμουνιστικού Κόμματος Κύπρου.
Στις αρχές του 1920 εμφανίζονται οι πρώτοι μαρξιστικοί πυρήνες, επηρεασμένοι από τα μηνύματα της Οκτωβριανής Επανάστασης αλλά και από τις κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες που επικρατούσαν στο νησί. Στόχος ήταν η οργάνωση της νεοεμφανιζόμενης εργατικής τάξης, των χωρικών και των φτωχών στρωμάτων της κυπριακής κοινωνίας.
Αρχικά, θα εκδοθεί η εφημερίδα «Πυρσός», στις 19 Δεκεμβρίου 1922, η οποία είχε στην προμετωπίδα της τον υπότιτλο «Εφημερίς σοσιαλιστική – Όργανον του Κυπριακού Εργατικού Κόμματος», καθώς και το σύνθημα: «Κύπριοι γεωργοί και εργάται ενωθείτε» και θα αποτελέσει πολύτιμο εργαλείο για τη διάδοση των ιδεών του σοσιαλισμού και την οργάνωση των εργατών. Ωστόσο, στη συνέχεια θα εγκαταλειφθεί καθώς τον Μάρτιο του 1924 η εφημερίδα ενάγεται για δημοσίευση λιβέλου και ο εκδότης της Πάνος Φασουλιώτης καταδικάζεται σε τρίμηνη φυλάκιση και πρόστιμο. Κατά τη διάρκεια της δίκης, ο Φασουλιώτης προβαίνει σε δήλωση αποκήρυξης της ιδεολογίας του, με αποτέλεσμα την αποδοκιμασία του από το κόμμα και εν τέλει την αναστολή της λειτουργίας της εφημερίδας. Σχετική δήλωση θα γίνει και στο δεύτερο φύλλο του «Νέου Ανθρώπου», με ημερομηνία 15 Ιανουαρίου 1925, όπου με δήλωση του ΚΚΚ για την αποκήρυξη του «Πυρσού», το Κόμμα δηλώνει: «Ουδεμία σχέση έχει ούτε θα έχει με το πρώην όργανό του, τον Πυρσό. Ο τελευταίος, σε περίπτωση επανέκδοσής του, θα αντιπροσωπεύει αποκλειστικά τις απόψεις του διευθυντή του, κ. Πάνου Φασουλιώτη, ο οποίος εδώ και καιρό είναι τελείως ξένος προς το Κόμμα».
Ο «Νέος Άνθρωπος» ξεκίνησε ως δεκαπενθήμερη τετρασέλιδη εφημερίδα της Λεμεσού με υπεύθυνο τον Χαράλαμπο Σολομωνίδη. Το πρώτο φύλλο κυκλοφόρησε την 1η Ιανουαρίου του 1925 και εμφανίζεται ως «όργανο των εργατοαγροτών και φτωχών βιοπαλαιστών (υπό τον πολιτικό έλεγχο του Κομμουνιστικού Κόμματος Κύπρου)». Στην προμετωπίδα είχε ως λογότυπο το σφυροδρέπανο και το σύνθημα «Εργάτες-χωρικοί όλου του κόσμου ενωθείτε», ενώ από την 1η Οκτωβρίου 1926 θα αντικατασταθεί από το σύνθημα «Προλετάριοι όλου του κόσμου ενωθείτε».
Οι πρωτοπόροι Κύπριοι κομμουνιστές είχαν κατανοήσει γρήγορα μια βασική λενινιστική θέση αναφορικά με το ρόλο του κομματικού Τύπου και πώς αυτό αποτελεί βασικό δομικό στοιχείο της λειτουργίας του κόμματος. Ο Λένιν παρουσιάζοντας το ρόλο της εφημερίδας περιέγραφε στο κείμενό του «Από πού να αρχίσουμε» τη σημασία για μια πανρωσική πολιτική εφημερίδα και συνεχίζοντας έλεγε: «Ο ρόλος όμως της εφημερίδας δεν περιορίζεται μόνο στη διάδοση ιδεών, μόνο στην πολιτική διαπαιδαγώγηση και στην προσέλκυση πολιτικών συμμάχων. Η εφημερίδα δεν είναι μόνο συλλογικός προπαγανδιστής και συλλογικός διαφωτιστής, μα και συλλογικός οργανωτής… Με τη βοήθεια της εφημερίδας και σε σύνδεση μ’ αυτή θα διαμορφώνεται από μόνη της μια μόνιμη οργάνωση που θ’ ασχολείται όχι μόνο με την τοπική, μα και με τη συστηματική γενική δουλειά, που θα μαθαίνει στα μέλη της να παρακολουθούν προσεχτικά τα πολιτικά γεγονότα, να εκτιμούν τη σημασία τους και την επίδρασή τους στα διάφορα στρώματα τού πληθυσμού, να επεξεργάζονται τις κατάλληλες μεθόδους, με τις όποιες το επαναστατικό κόμμα θα επιδρά πάνω σ’ αυτά τα γεγονότα».
Ο «Νέος Άνθρωπος» αποτέλεσε για το ΚΚΚ το κύριο μέσο επικοινωνίας με τα λαϊκά στρώματα και διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην προσπάθεια του κόμματος να οργανώσει τους εργάτες και αγρότες, ενώ διαδραμάτισε έναν πολύπλευρο ρόλο στη διαφώτιση, την οργάνωση και την καθοδήγηση των μαζών. Αποτέλεσε γνήσιο εκφραστή της φωνής των εργαζομένων, εκφράζοντας μαχητικά τα αιτήματά τους και λειτουργώντας ως έπαλξη αγώνα για την προάσπιση των συμφερόντων του κυπριακού λαού. Παράλληλα, η εφημερίδα συνέβαλε καθοριστικά στη διάδοση των μαρξιστικών ιδεών και την ιδεολογική κατάρτιση των μελών και φίλων του κόμματος. Μέσω της κυκλοφορίας βιβλίων, αλλά και με άρθρα σε στήλες όπως οι στήλες με τίτλο «Κόκκινα Χρονογραφήματα», «Κόκκινες Κουβέντες» και «Κόκκινες Πινελιές», παρείχε θεωρητική εκπαίδευση στα μέλη και στα στελέχη του κόμματος, καλύπτοντας ποικίλα πολιτικά θέματα.
Ήρθε για να καλύψει ένα κενό
Ο «Νέος Άνθρωπος», όπως τόνιζε στο πρώτο φύλλο του, ερχόταν να καλύψει ένα κενό που ήταν αισθητό εδώ και καιρό. Σκοπός του ήταν να εκπροσωπήσει και να οργανώσει τις καταπιεσμένες μάζες, λειτουργώντας ως εργαλείο του ΚΚΚ για τη διεκδίκηση των πραγματικών τους συμφερόντων και της αληθινής τους ελευθερίας.
Η επιλογή του ονόματος της εφημερίδας δεν πρέπει να θεωρηθεί τυχαία, καθώς συμβολικά παραπέμπει στον άνθρωπο της νέας κοινωνίας, όπως την οραματίζονταν οι κομμουνιστές. Εξίσου σημαντική ήταν και η απόφαση να κυκλοφορήσει το πρώτο φύλλο την πρώτη μέρα του νέου έτους, καθώς αυτό συμβόλιζε μια νέα αρχή για τις καταπιεσμένες τάξεις στην Κύπρο.
Το πρόγραμμα του «Νέου Ανθρώπου», που πρέπει να θεωρείται και ως πρόγραμμα του Κομμουνιστικού Κόμματος Κύπρου, δημοσιεύεται στην πρώτη έκδοση της νέας εφημερίδας. Απευθύνεται προς τον εργατικό και αγροτικό πληθυσμό της Κύπρου και ανάμεσα σε άλλα αναφέρει: «Σκοπός μας, φτωχέ εργάτη και ξεκληρισμένε χωρικέ, θα είναι το οικονομικό σου ξεσκλάβωμα. Απώτερος σκοπός μας είναι να σταματήσουμε την εκμετάλλευση του ανθρώπου από άνθρωπο… είναι να εξαλείψουμε κάθε φυλετικό μίσος που υπάρχει ανάμεσα στους κατοίκους του νησιού μας, να μάθουμε στη μάζα πως οι άνθρωποι δεν ξεχωρίζουνται πια σε Έλληνες και Τούρκους για ν’ αλληλοτρώγουνται για τα μεγαλεία των πατρίδων των, αλλά σε φτωχούς και πλουτοκράτες, και θα γίνουμε οι κήρυκες της αγάπης και της ενώσεως όλων των φτωχών για την ομαδική επιδίωξη των συμφερόντων των… θα εργασθούμε για την ανεξαρτησία της Κύπρου υπό μιαν Εργατοαγροτική Κυβέρνηση, με πλήρη δικαιώματα ελευθερίας στο λαό, μακράν πάσης επιρροής και προστασίας εκ των έξω… θα καυτηριάσουμε με το μεγαλύτερο θάρρος την αδιαφορία του Άγγλου καταχτητή που έδειξε για τες οικονομικώς καταβαραθρωμένες τάξεις της νήσου… θα επιδιώξουμε την ίδρυση σ’ όλη την Κύπρο αγροτικών και εργατικών ενώσεων που ενωμένες κάτω από το Κομμουνιστικό Κόμμα μας θα επιδιώξουν τη σύντομη ανακούφιση του γεωργικού και εργατικού πληθυσμού και την απόκτηση των πολιτικών ελευθεριών του».
Στόχος η απελευθέρωση από τα ταξικά δεσμά
Ο «Νέος Άνθρωπος» θέτει το ιδεολογικό και πολιτικό στίγμα του ΚΚΚ, με στρατηγικό στόχο την απελευθέρωση από τα ταξικά δεσμά. Παράλληλα, από την πρώτη στιγμή εκτίμησε σωστά τη σημασία της συνύπαρξης και της συνεργασίας ανάμεσα στους Έλληνες και Τούρκους κατοίκους της Κύπρου, ως απαραίτητη προϋπόθεση για τον κοινό αγώνα του κυπριακού λαού ενάντια στον αποικιακό ζυγό. Ταυτόχρονα, υπογραμμίζει τον ταξικό διαχωρισμό της κοινωνίας, παίρνοντας ξεκάθαρη θέση υπέρ των φτωχών εργατικών και αγροτικών στρωμάτων και θέτει οργανωτικά και πολιτικά καθήκοντα, προωθώντας την ίδρυση εργατικών και αγροτικών ενώσεων.
Τα πρώτα φύλλα της εφημερίδας αρχικά τυπώνονταν σε «αστικά» τυπογραφεία της Λεμεσού. Αναφορές υπάρχουν για το τυπογραφείο «Λεμεσός», ιδιοκτησίας του Χρυσόστομου Γ. Σταυρινίδη, καθώς και για το τυπογραφείο «Σάλπιγξ». Σε αυτά τα τυπογραφεία, όμως, η εφημερίδα αντιμετώπιζε συχνά προσκόμματα στην έγκαιρη έκδοσή της, ιδιαίτερα σε περιόδους έντονης πολιτικής αντιπαράθεσης και εκλογών. Τα τυπογραφεία δεν φρόντιζαν για ποιοτικό αποτέλεσμα και ζητούσαν την αμοιβή τους προκαταβολικά, γεγονός που δυσχέραινε ακόμη περισσότερο την κατάσταση.
Η λύση στο πρόβλημα δόθηκε με τη δημιουργία του πρώτου κομματικού τυπογραφείου, του «Άστρο», το οποίο αποτέλεσε ουσιαστικά το τυπογραφείο του ΚΚΚ από τον Μάρτιο του 1927 μέχρι και τον Οκτώβριο του 1931. Το τυπογραφείο έγινε πραγματικότητα, όπως αναφέρει ο Λέφκης, με την αγορά πιεστηρίου από την Αθήνα. Η αγορά αυτή κατέστη δυνατή χάρη στη δωρεά της Κλειώς Χριστοδουλίδου, η οποία προσέφερε το εξωπραγματικό για την εποχή ποσό των 300 λιρών. Το ποσό αυτό, κατά πάσα πιθανότητα, αποτελούσε την προίκα της.
Στις 19 Μαρτίου 1927, κυκλοφόρησε το φύλλο αρ. 48 του «Νέου Ανθρώπου», το πρώτο που εκτυπώθηκε στο τυπογραφείο «Άστρο». Το τυπογραφείο στεγαζόταν στην οδό Γενναδίου 16, στο ίδιο κτίριο που φιλοξενούσε και τα γραφεία του ΚΚΚ, τα οποία είχαν μεταφερθεί εκεί λίγους μήνες νωρίτερα.
Στο «Άστρο» τυπώθηκαν επίσης τα πέντε φύλλα της εφημερίδας «Εργάτης» και η αγροτική εφημερίδα «Νέος Εργάτης». Τα έντυπα αυτά αντικατέστησαν τον «Νέο Άνθρωπο» κατά τις περιόδους απαγόρευσης της κυκλοφορίας του.
Η εφημερίδα αρχικά είχε κυκλοφορία γύρω στα 800 φύλλα, εκ των οποίων τα 200 διανέμονταν στη Λεμεσό. Τα έξοδα της εφημερίδας καλύπτονταν από τις τακτικές και σε καθορισμένο ύψος συνδρομές (6 σελίνια για την Κύπρο και 8-10 για το εξωτερικό, το χρόνο) και από τις ελάχιστες διαφημίσεις και τις συνεισφορές των μελών και φίλων του ΚΚΚ. Σύμφωνα με τον Κ. Έρωτα, τα μισά αντίτυπα πήγαιναν σε συνδρομητές και τα υπόλοιπα διανέμονταν δωρεάν.
Σύμφωνα με δημοσίευμα της ίδιας της εφημερίδας, η συντακτική της επιτροπή κατά τους πρώτους μήνες της έκδοσής της ήταν τετραμελής και αποτελείτο από τους Χ. Σολομωνίδη, Κ. Αντωνιάδη, Χ. Σκαπανέα και Κ. Χριστοδουλίδη (Σκελέα). Πιθανότατα, δεν αναφέρονταν άλλα άτομα που θα έπρεπε να προστατευθούν λόγω του επαγγέλματός τους, όπως ο Γιάννης Λέφκης.
Ο Λέφκης αναφέρει ότι η ύλη της εφημερίδας καθοριζόταν από την Κεντρική Επιτροπή, η οποία απαρτιζόταν από τους Κώστα Χριστοδουλίδη, Χρίστο Σαββίδη, Χαράλαμπο Σολομωνίδη, Γιώργο Σολιάτη και τον ίδιο. Ο Ι. Νικολάου, μιλώντας στη «Χαραυγή» για τα 50χρονα του κόμματος, αναφέρει επιπλέον ότι είχαν εμπλοκή στην έκδοση της εφημερίδας ο Ε. Ξυναρής, που εργαζόταν ως στοιχειοθέτης αλλά και ως συντάκτης και ο Μ. Μαρμαράς.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η αναφορά στον Παντελή, ένα τυφλό μέλος του ΚΚΚ, ο οποίος, όπως σημειώνεται, γύριζε τον κύλινδρο του πιεστηρίου εθελοντικά. Ο Παντελής δούλευε αγόγγυστα, πάντα με ενθουσιασμό, χωρίς να λαμβάνει καμία αμοιβή για την εργασία του.
Ο «Νέος Άνθρωπος» οργάνωνε τον αγώνα του κυπριακού λαού ενάντια στον αγγλικό ζυγό και προκαλούσε αναταραχή στις σχέσεις εργοδοτών και εργατών. Η φωνή της εφημερίδας, που εξέφραζε τις απόψεις του νέου Κομμουνιστικού Κόμματος, ήχησε σαν εγερτήριο σάλπισμα για την εργατική τάξη της Κύπρου, ξυπνώντας την από το λήθαργο και ενθαρρύνοντάς την να διεκδικήσει τα δικαιώματά της.
Αξιοσημείωτη είναι και η προσπάθεια κυκλοφορίας εφημερίδας της νεολαίας του Κομμουνιστικού Κόμματος, στο πλαίσιο του «Νέου Ανθρώπου». Με απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής της Κομμουνιστικής Νεολαίας και με την έγκριση της συντακτικής επιτροπής της εφημερίδας, κυκλοφόρησε στις 25 Απριλίου 1928, ως ένθετο, η εφημερίδα «Νέος Μπολσεβίκος». Το ένθετο αυτό σχεδιάστηκε ως ειδική σελίδα αφιερωμένη στην κομμουνιστική νεολαία, με στόχο να αποτελέσει εργαλείο προπαγάνδας και οργάνωσης των νέων.
Ωστόσο, η «Νέος Μπολσεβίκος» κυκλοφόρησε μόνο μία ακόμη φορά, καθώς οι βρετανικές Αρχές την αντιμετώπισαν ως ξεχωριστή εφημερίδα και απαγόρευσαν την κυκλοφορία της. Έτσι, η προσπάθεια αυτή έληξε σύντομα, αφήνοντας πίσω της μια ακόμη απόδειξη των περιορισμών και της καταστολής που αντιμετώπιζαν οι εκδόσεις του κομμουνιστικού κινήματος στην Κύπρο.
Η εμφάνιση του «Νέου Ανθρώπου» ήταν φυσικό να προκαλέσει την αντίδραση τόσο των Άγγλων αποικιοκρατών όσο και των αστών κεφαλαιοκρατών και εθνικιστών ηγετών, οι οποίοι έβλεπαν στο νεοεμφανιζόμενο κίνημα και την εφημερίδα μια απειλή για την απόλυτη ηγεμονία τους.
Κατά την πεντάχρονη περίπου κυκλοφορία του, ο «Νέος Άνθρωπος» αντιμετώπισε σοβαρές οικονομικές και πρακτικές δυσκολίες. Η εφημερίδα, ειδικά τα πρώτα χρόνια, είχε περιορισμένη γεωγραφική εμβέλεια, λειτουργώντας κυρίως ως τοπικό έντυπο στη Λεμεσό, την έδρα του ΚΚΚ, χωρίς να καταφέρει να επεκταθεί σε παγκύπριο επίπεδο. Επιπλέον, η μαζική κυκλοφορία της εμποδιζόταν από τον υψηλό αναλφαβητισμό μεταξύ των εργατών και των αγροτών, που αποτελούσαν το κύριο αναγνωστικό της κοινό.
Για να ξεπεράσει αυτές τις δυσκολίες, το ΚΚΚ ανέπτυξε ένα δίκτυο εθελοντών για τη διανομή της εφημερίδας, ενώ είχε επινοήσει κώδικες για να προστατεύσει τα γραπτά του από την Αστυνομία. Παρά το γεγονός ότι δεν ήταν παράνομη, η Αστυνομία κρατούσε αρχεία όσων αγόραζαν ή διάβαζαν την εφημερίδα, καθιστώντας την πράξη αυτή επικίνδυνη. Συχνά σημειώνονταν κατασχέσεις και καταστροφές αντιτύπων, ακόμη και από ταχυδρομικούς υπαλλήλους, ενώ οι διανομείς της εφημερίδας συλλαμβάνονταν συστηματικά. Η οικονομική πίεση ήταν επίσης έντονη, με την εφημερίδα να αντιμετωπίζει συχνά αγωγές για συκοφαντική δυσφήμιση και αδυναμία κάλυψης των δικαστικών εξόδων, γεγονός που επιβάρυνε περαιτέρω την ήδη περιορισμένη κυκλοφορία της. Αναγκάστηκε τρεις φορές να αναστείλει την έκδοσή του, ενώ η τέταρτη ήταν καθοριστική. Ο υπεύθυνος έκδοσης, Χαράλαμπος Σολομωνίδης, συρόταν διαρκώς στα δικαστήρια για υποθέσεις λιβέλων, καταλήγοντας συχνά στη φυλακή.
Η πρώτη διακοπή σημειώθηκε τον Φεβρουάριο του 1926, όταν ο υπεύθυνος έκδοσης, Χαράλαμπος Σολομωνίδης, καταδικάστηκε σε υπόθεση αγωγής λιβέλου. Η εφημερίδα σταμάτησε να εκδίδεται από τις 15 Φεβρουαρίου έως την 1η Μαΐου 1926. Η δεύτερη διακοπή, και πάλι λόγω της φυλάκισης του Σολομωνίδη, διήρκεσε από τις 21 Ιουλίου έως τις 10 Οκτωβρίου 1927. Στο διάστημα αυτό, στη θέση της εφημερίδας «Νέος Άνθρωπος» κυκλοφόρησε η εφημερίδα «Εργάτης» ως επίσημο εκφραστικό όργανο του ΚΚΚ. Η τρίτη διακοπή έγινε την 1η Ιανουαρίου 1929, όταν το ΚΚΚ αποφάσισε να περάσει στην παρανομία ως απάντηση στον νέο ποινικό κώδικα που είχε επιβάλει η αποικιακή κυβέρνηση. Στη θέση του «Νέου Ανθρώπου» κυκλοφόρησε ο «Νέος Εργάτης» στις 15 Ιανουαρίου 1929, ως δεκαπενθήμερη εφημερίδα για τους χωρικούς και τους εργάτες, με εκδότη τον Κώστα Δράκο, κομματικό στέλεχος από το Κοιλάνι. Ο «Νέος Άνθρωπος» επανεκδόθηκε τον Ιανουάριο του 1930.
Το τελευταίο φύλλο της εφημερίδας κυκλοφόρησε στις 27 Αυγούστου 1930. Η οριστική διακοπή της έκδοσής της επήλθε μετά την εισαγωγή μιας νέας νομοθεσίας για τον Τύπο στις 30 Μαΐου 1930, η οποία προέβλεπε ότι για να παραχωρηθεί άδεια κυκλοφορίας σε εφημερίδα θα έπρεπε να προκαταβάλει ως εγγύηση το ποσό των £200 μέχρι τις 30 Αυγούστου 1930. Παρά τις προσπάθειες που καταβλήθηκαν μέσω δημοσίου εράνου, δεν κατέστη εφικτό να συγκεντρωθεί ένα τέτοιο ποσό, γεγονός που οδήγησε τον «Νέο Άνθρωπο» σε οριστικό κλείσιμο, αφού κυκλοφόρησε 113 φύλλα.
Ο «Νέος Άνθρωπος» αποτέλεσε ένα από τα πρώτα δημοσιογραφικά όργανα στην Κύπρο που εξέφραζαν τη φωνή των καταπιεσμένων εργατών και χωρικών. Μέσα από τις σελίδες του, η εφημερίδα υπηρέτησε τον διπλό της ρόλο: να διαδώσει τις επαναστατικές ιδέες του Κομμουνιστικού Κόμματος Κύπρου και να λειτουργήσει ως δίαυλος επικοινωνίας και οργάνωσης των λαϊκών στρωμάτων. Η συμβολή του ήταν μοναδική, καθώς κατάφερε να αγγίξει τις ανησυχίες, τις ανάγκες και τα όνειρα των καταπιεσμένων, προσφέροντάς τους μια φωνή και ένα μέσο για να ακουστούν.
Παρά τις σοβαρές οικονομικές δυσκολίες, την αστυνομική καταστολή και την περιορισμένη κυκλοφορία λόγω του αναλφαβητισμού, ο «Νέος Άνθρωπος» κατάφερε να ριζώσει βαθιά στο πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι της Κύπρου. Έφερε τις ιδέες της κοινωνικής αλλαγής σε εργάτες και αγρότες, ενώ ταυτόχρονα αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τους νέους κομμουνιστές.
Μέσα από το έργο του ενστάλαξε στις μάζες την πεποίθηση ότι η κοινωνική αλλαγή είναι δυνατή και ότι η φωνή τους έχει σημασία. Η παρακαταθήκη του ενέπνευσε και εμπνέει το λαϊκό και εργατικό κίνημα, κρατώντας ζωντανό το όραμα για κοινωνική δικαιοσύνη και ισότητα.
