Του Μιχάλη Μιχαήλ
Μέρος 3ο
Οι περιγραφές στην εφημερίδα «Ο Αγών» των μαχών της Ομορφίτας από ανθρώπους που έλαβαν μέρος στις μάχες, προκάλεσαν την έντονη αντίδραση του Νίκου Σαμψών ο οποίος είχε καταφέρει να πάρει όλη τη δόξα για τις μάχες στο προάστιο της Λευκωσίας. Έτσι, θιγμένος ο Ν. Σαμψών ξεκίνησε να δημοσιεύει στη εφημερίδα του τη «Μάχη» σειρά κειμένων που εκθείαζαν τη δράση της δικής του ομάδας.
Στην πρόκληση Σαμψών, που ισχυριζόταν ότι έγραφε την πραγματική διάσταση των πραγμάτων αναφορικά με τις μάχες, προκάλεσε – όπως ήδη έχουμε καταγράψει – την αντίδραση των μελών της Εθνικής Οργάνωσης Κύπρου, γνωστή ως Ακρίτας οι οποίοι με παρεμβάσεις του στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος» αλλά ιδιαίτερα μέσω της εφημερίδα «Ο Αγών» έδιναν απαντήσεις στον Σαμψών.
Ο αποκλεισμός Σαμψών, Λυσσαρίδη και κομμουνιστών από τον «Ακρίτα»
Είναι γνωστό ότι ο μετέπειτα οχταήμερος «πρόεδρος» του πραξικοπήματος του 1974 διατηρούσε οπλοστάσιο και είχε δικές του ένοπλες ομάδες.
Όταν με τις ευλογίες του Μακαρίου ιδρύθηκε η οργάνωση Ακρίτας με αρχηγό τον Πολύκαρπο Γιωρκάτζη, οι άλλοι οπλαρχηγοί, Νίκος Σαμψών και Βάσος Λυσσαρίδης έμειναν εκτός οργάνωσης με τον Μακάριο να ανέχεται τη δημιουργία ένοπλων ομάδων από τους δύο.
Από την Οργάνωση έμειναν επίσης και πάλι εκτός οι κύπριοι κομμουνιστές.
Όπως σημειώνει ο Παπαγεωργίου, οι δύο τους [σ.σ. Λυσσαρίδης και Σαμψών]
«εχολώθησαν κατά του Γεωρκάτζη και έσπευσαν να σχηματίσουν ένα λόχον ο πρώτος και μίαν διλοχίαν ο δεύτερος, δυνάμεις τάς οποίας εξώπλισαν και συνετήρουν οι ίδιοι. Ωσαύτως απεκλείοντο οι δεδηλωμένοι «Γριβικοί», οι οποίοι με την σειράν των, διά να μη μείνουν αμέτοχοι εις τυχόν σύρραξιν, εσχημάτισαν μικράς ιδίας δυνάμεις»[1].
Ο Παπαγεωργίου αναφέρει επίσης ότι οι Σαμψών και Λυσσαρίδης απευθύνθηκαν στον Μακάριο ο οποίος δεν τους αποθάρρυνε να δημιουργήσουν τις δικές τους ένοπλες ομάδες «παρ’ ότι εις μερικάς περιπτώσεις εφάνη να ανησυχή διά τα ενδεχόμενα εκ της διασποράς, με τόσην μάλιστα αταξίαν και άνευ επαρκούς ελέγχου τόσων ποσοτήτων οπλισμού»[2].
Ο Γιωρκάτζης θεωρούσε τους Λυσσαρίδη και Σαμψών ως διασπαστές και έγραψε αρκετές διαταγές προς τα μέλη του «Ακρίτα» στις οποίες αναφερόταν υποτιμητικά και προσβλητικά γι’ αυτούς[3].
Ασφυκτική η κατάσταση για τους Ε/κύπριους στην Ομορφίτα
Η κατάσταση στην Ομορφίτα στις 24 Δεκεμβρίου 1964 ήταν πολύ δύσκολη αφού οι Τ/κύπριοι είχαν ήδη υπό τον πλήρη έλεγχο τους το προάστειο. Ο Αστυνομικός σταθμός, το κέντρο Üsküdar και άλλα πολυβολεία/φυλάκια, παρείχαν στους τ/κύπριους δυνατότητες, αν όχι αντεπίθεσης, τουλάχιστον ισχυρής και αποτελεσματικής αντίστασης. Η ε/κυπριακή «διμοιρία» παρέμεινε εγκλωβισμένη, όπως εγκλωβισμένος παρέμεινε και μεγάλος αριθμός Ε/κυπρίων[4].
Στις 24 Δεκεμβρίου 1963 ο κλοιός για τους Ε/κύπριους έγινε ακόμα πιο ασφυκτικός αφού οι Τ/κύπριοι κατέλαβαν νέες θέσεις, γεγονός που αύξησε την ανησυχία ανάμεσα στα μέλη της ε/κ διμοιρίας που βρισκόταν εγκλωβισμένη στην περιοχή.
Κτύπησαν επίσης και την γειτονική περιοχή του Βορείου Πόλου και από τα πυρά έπεσε νεκρός ο 20χρονος Μιχάλης Κυθραιώτης από το Καϊμακλί[5].
Ο Γιωρκάτζης εμπλέκει τον Σαμψών
Κι ενώ οι ε/κυπριακές δυνάμεις βρίσκονταν σε απελπιστική κατάσταση, το μεσημέρι της 24ης Δεκεμβρίου εμφανίστηκε στην περιοχή ο Νίκος Σαμψών με τους άνδρες του.
Πολλοί εκπλάγηκαν από την εμφάνιση του Σαμψών, αφού ήταν γνωστό ότι δεν ανήκε στην Οργάνωση «Ακρίτας».
Την απόφαση για εμπλοκή του Σαμψών την έλαβε ο αρχηγός του «Ακρίτα», ο Πολύκαρπος Γιωρκάτζης, σύμφωνα με τον Σπύρο Παπαγεωργίου ο οποίος αναφέρει ότι αυτό ανακοίνωσε στους συνεργάτες του ο Γιωρκάτζης όταν απόρησαν για την εμφάνιση του Σαμψών στην περιοχή.
«[…] Ηκολούθησε παγερά σιωπή, με εμφανή την κατάπληξιν των παρισταμένων (σ.σ. του επιτελείου). Ύστερα κάποιος είπε: “Μα δεν μπορούμε να υποχρεώσουμε τον Σαμψών να αγωνισθή ειδικώς εις αυτό το σημείον, μήπως θεωρηθεί…”. Ο Γεωρκάτζης τον διέκοψε: “Το ζητεί επιμόνως ο ίδιος και διαβεβαιώνει ότι είναι εις θέσιν να εκκαθαρίσει αποτελεσματικώς την κατάστασιν”. Άλλος ρώτησε: “Και με ποιες δυνάμεις;”. “Με τις δικές του”, απήντησεν ο Γεωρκάτζης».[6]
Ο Άγγελος Χρυσοστόμου αναφέρει στο προαναφερθέν βιβλίο του ότι η σύζυγος του Σαμψών, Βέρα Σαμψών, ανέφερε στην εφημερίδα «Μάχη» στις 23 Δεκεμβρίου 20919 ότι ο Σαμψών έλαβε εντολή από τον Μακάριο και τον Γιωρκάτζη για να μεταβεί στην Ομορφίτα.
Ο Σαμψών δεν αναφέρεται στον «Ακρίτα»
Στην αφήγηση του της 22ας Δεκεμβρίου 1964 στη «Μάχη», ο Σαμψών δίνει μια άλλη εκδοχή.
Δεν αναφέρεται καθόλου στην οργάνωση «Ακρίτας» αλλά αναφέρει ότι στη διαχωριστική γραμμή του ελληνικού και του τούρκικου τομέα Λευκωσίας (Τράχωνα, Νεάπολης και Ομορφίτας βρίσκονταν άνδρες του «Κυπριακού Στρατού»[7] οι οποίοι και κατέλαβαν την περιοχή του τριμερούς στρατηγείου και την επίσημη κατοικία του αντιπροέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, Φαζίλ Κιουτσούκ.
«Την ηρωικήν ταύτην επίτευξιν επέτυχαν οι άνδρες του Κυπριακού Στρατού, τους οποίους διοικούσεν ο στρατηγός Μενέλαος Παντελίδης…».
Ο Σαμψών αναφέρει ότι στις 22 Δεκεμβρίου πήρε εντολή από το στρατηγείο-αρχηγείο (και όχι από τον Γιωρκάτζη) να στείλει μια ομάδα στον μύλο του Σεβέρη στο τουρκικό χωριό Μιντζέλι. Έστειλε, γράφει, μια οκταμελή ομάδα (αναφέρει τα ονόματα τους και τον οπλισμό τους) με επικεφαλής τον Νεοπτόλεμο Λεφτή.
Για την κατάσταση στην Ομορφίτα αναφέρει ότι η κατάσταση ήταν πολύ δύσκολη και ότι στο σωματείο Άγιος Δημητριανός υπήρχε μία διμοιρία υπό την αρχηγία του ανθυπολοχαγού του Κυπριακού Στρατού, Γιώργου Ολύμπιου και με υπαρχηγό τον Γιασουμή. Η διμοιρία ήταν αποκλεισμένη από παντού και «η έλλειψις πυρομαχικών και τροφίμων έκαναν προβληματική την θέσιν των ημίθεων του Ολύμπιου και του Φιασουμή. Οι δύο τελευταίοι ματαίως τηλεφωνούσαν και ζητούσαν ενισχύσεις. Οι Τούρκοι τους περιέσφυγγαν από παντού».
Επίσης αποκλεισμένη ήταν και μια άλλη περιοχή, στις πολυκατοικίες της Ομορφίτας.
Το στρατηγείο – αρχηγείο τον έστειλε στην Ομορφίτα
Σε ότι αφορά την εντολή για να μεταβεί στην Ομορφίτα, ο Σαμψών ισχυρίζεται ότι την πήρε από το στρατηγείο – αρχηγείο, το οποίο υπαγόταν στον Κυπριακό Στρατό.
«Ενώ το τμήμα θα ετοιμάζεται δια να αναχωρήσει, εσύ, έλεγεν η διαταγή του αρχηγείου, θα μεταβής εις την οδόν Κύκκου, εις το πρώην σπίτι του κ. Γεωρκάτζη, όπου θα σου δοθούν όπλα, πυρομαχικά και σου αναπτήξει ο κύριος Τριανταφυλλόπουλος το σχέδιον».
Στη συνέχεια της αφήγησης του ο Ν. Σαμψών αναφέρει ότι πήγε στην οδό Κύκκου και ο Τριανταφυλλόπουλος του έδωσε δέκα τυφέκια με τις ανάλογες σφαίρες, έντεκα χειροβομβίδες ΜΚ2 λίγες σφαίρες του μπρεν και του εξήγησε το σχέδιο δράσης το οποίο προνοούσε γενική επίθεση.
Οι δύο λόχοι του Τάσου Μάρκου θα κτυπούσαν το κέντρο του τ/κυπριακού τομέα, η ομάδες Λυσσαρίδη την περιοχή του Γυμνασίου Παλλουριώτισας και ο ίδιος θα κτυπούσε στην Ομορφίτα.
Τέλος, αναφέρει ότι όταν έφτασαν στο Καϊμακλί, πήγαν στην περιοχή του εργοστασίου Regis και οχυρώθηκαν, έτοιμοι για την επίθεση.
1. Ο Νίκος Σαμψών με το αυτόματο τύπου Τόμσον στον ώμο.
2. Ελληνοκύπριες εκκενώνουν το σπίτι τους στην απειλούμενη Ομορφίτα (φωτό «Μάχη» 22/12/1964).
3. Ε/κύπριοι ποζάρουν σε στέγη σπιτιού στην Ομορφίτα μετά την απώθηση επίθεση των Τ/κυπρίων (φωτό «Μάχη» 22/12/1964).
[1] Σπ. Παπαγεωργίου, «Από την Ζυρίχην εις τον Αττίλαν», σελ. 190.
[2] Παπαγεωργίου, σελ. 192.
[3] Εκτενή αναφορά για την οργάνωση «Ακρίτας» κάναμε από τις στήλες της Χαραυγής με συνέχεια κειμένων από τις 28 Δεκεμβρίου 2019 μέχρι τις 10 Φεβρουαρίου 2020.
[4] Άγγελος Μ. Χρυσοστόμου, «Το χρονικό της «διμοιρίας» Ομορφίτας (1961-1963), σελ. 95.
[5] Βλ. στο ίδιο, σελ. 96.
[6] Σπ. Παπαγεωργίου, «Από την Ζυρίχην εις τον Αττίλαν», τομ. Α’, σσ. 239-240.
[7] Ο Κυπριακός στρατός δεν πρέπει να συγχέεται με την Εθνική Φρουρά. Ο Κυπριακός Στρατός προνοείτο από το Σύνταγμα και ήταν δικοινοτικός, παρότι δεν κατόρθωσε να συγκροτηθεί ως τέτοιος και το 1963 οι ε/κύπριοι μέλη του ανέλαβαν το καθήκον της κατάπνιξης της τ/κυπριακής επιθετικότητας. Η Εθνική Φρουρά ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 1964.
