Μέσα σε τριάμισι χρόνια (από τον Ιανουάριο του 2020 έως τον Ιούλιο του 2023) εγκρίθηκαν συνολικά 22.740 αιτήσεις για παραχώρηση κυπριακής υπηκοότητας. Αυτο αποδεικνύει έκθεση της Ελεγκτικής Υπηρεσίας για το Τμήμα Αρχείου Πληθυσμού και Μετανάστευσης.
Το μεγαλύτερο κύμα εγκρίσεων καταγράφηκε το 2022, με 7.071 πολιτογραφήσεις, και ακολούθησε το 2023 με 6.109, παρά το γεγονός ότι τα στοιχεία περιλαμβάνουν μόνο την περίοδο μέχρι τον Ιούλιο. Το 2020 και το 2021, 4.743 και 4.817 αλλοδαποί αντίστοιχα απέκτησαν την κυπριακή υπηκοότητα.
Όσον αφορά τις εκκρεμείς αιτήσεις, σύμφωνα με την Ελεγκτική Υπηρεσία, στις 7 Νοεμβρίου 2023 εκκρεμούσαν 11.891 αιτήσεις πολιτογράφησης. Οι μισές περίπου αφορούσαν αιτήσεις λόγω ετών διαμονής στην Κύπρο, ενώ οι υπόλοιπες σχετίζονταν με γάμους με Κύπριους πολίτες. Οι πρώτες αιτήσεις χρονολογούνται από το 2007.
Στην έκθεση καταγράφεται και περίπτωση ευρωπαίου πολίτη ο οποίος αντί να διαμείνει τρία χρόνια στην Κύπρο και μετά να υποβάλει αίτηση φαίνεται να επισκέφτηκε τη Δημοκρατία για μόνο οκτώ ημέρες το 2016 και άλλες οκτώ ημέρες το 2018. Στην Έκθεση που υποβλήθηκε στον Υπουργό Εσωτερικών με εισήγηση για εγγραφή του ως πολίτη της Δημοκρατίας, αναφέρεται ότι «εκ των γεγονότων, φαίνεται ότι προτίθεται να εξακολουθήσει να διαμένει στη Δημοκρατία», αναφορά η οποία δεν ευσταθεί.
Σε δύο περιπτώσεις παραχωρήθηκε άδεια μετανάστευσης της κατηγορίας Ε’, σε αιτητές, στους οποίους προσφέρθηκε απασχόληση στη Δημοκρατία, τη στιγμή που αυτοί δεν ήταν εργαζόμενοι (όπως προνοεί η νομοθεσία) αλλά κύριοι μέτοχοι στις εταιρείες/εργοδότες τους, κατέχοντας ποσοστά πέραν του 50% του μετοχικού κεφαλαίου.
Στην έκθεση καταγράφεται επίσης, πως Τουρκοκύπριος εξασφάλισε διαβατήριο/ταυτότητα πέντε φορές, χρησιμοποιώντας φωτογραφίες πέντε διαφορετικών προσώπων. Σε άλλη περίπτωση πληρώσαμε χρήματα σε αλλοδαπό, ως κίνητρο για να εγκαταλείψει την Κύπρο, παρόλον ότι είχε ήδη απελαθεί προηγουμένως.
Ο υπό αναφορά έλεγχος διενεργήθηκε στο πλαίσιο των εξουσιών και αρμοδιοτήτων της Ελεγκτικής Υπηρεσίας, ως αυτές πηγάζουν από το Σύνταγμα (Άρθρο 116) και αριθμό ειδικών και γενικών Νόμων, με βασικότερους τον περί της Καταθέσεως Στοιχείων και Πληροφοριών στον Γενικό Ελεγκτή της Δημοκρατίας Νόμο (Ν.113(Ι)/2002) και τον περί της Δημοσιονομικής Ευθύνης και του Δημοσιονομικού Πλαισίου Νόμο (Ν.20(I)/2014).
O έλεγχος επικεντρώθηκε στις πιο κάτω δραστηριότητες του Τμήματος Αρχείου Πληθυσμού και Μετανάστευσης (ΤΑΠΜ), το οποίο, για την περίοδο που αφορούσε ο έλεγχος, 1.1.2020-31.7.2023, υπαγόταν στο Υπουργείο Εσωτερικών:
¨ Απόκτηση της ιδιότητας του πολίτη της Δημοκρατίας.
¨ Έκδοση αδειών μόνιμης διαμονής.
¨ Παραχώρηση αδειών προσωρινής διαμονής με σκοπό τις σπουδές.
¨ Παραχώρηση αδειών προσωρινής διαμονής σε οικιακούς εργαζόμενους.
¨ Έκδοση αδειών προσωρινής διαμονής σε κατόχους καθεστώτος Διεθνούς Προστασίας καθώς και για ανθρωπιστικούς λόγους.
¨ Επιστροφές παράτυπων μεταναστών στις χώρες καταγωγής τους.
¨ Έκδοση Ταυτοτήτων/Διαβατηρίων/Προσφυγικών ταυτοτήτων/Πιστοποιητικών Ελευθερίας.
¨ Επιβολή διοικητικών προστίμων σε μεταφορείς. Εξετάσαμε 25 περίπου περιπτώσεις για την κάθε δραστηριότητα, οι οποίες επιλέγηκαν με τυχαία στρωματοποιημένη δειγματοληψία και αφορούσαν στην περίοδο από 1.1.2020 μέχρι 31.7.2023.
Τα σημαντικότερα ευρήματα που προέκυψαν από τον έλεγχο αναφέρονται συνοπτικά πιο κάτω:
α. Απόκτηση της ιδιότητας του πολίτη της Δημοκρατίας
¨ Η ολοκλήρωση της διαδικασίας εξέτασης των αιτήσεων για παραχώρηση κυπριακής υπηκοότητας, δυνάμει πολιτογράφησης λόγω ετών διαμονής στη Δημοκρατία και λόγω γάμου με Κύπριο πολίτη, δεν επιτυγχάνεται εντός εύλογου χρονικού διαστήματος. Οι εκκρεμείς αιτήσεις στις 7.11.2023, σύμφωνα με το μηχανογραφικό σύστημα του ΤΑΠΜ, ανέρχονταν σε 11.891, με τις πρώτες να χρονολογούνται από το 2007.
¨ Ο μέσος χρόνος ολοκλήρωσης της διαδικασίας εξέτασης των υποθέσεων για τις οποίες διενεργήσαμε έλεγχο ανήλθε σε 37,7 μήνες για παραχώρηση υπηκοότητας δυνάμει πολιτογράφησης λόγω ετών διαμονής στη Δημοκρατία και σε 25,7 μήνες λόγω γάμου με Κύπριο πολίτη, προκαλώντας ταλαιπωρία στους αιτητές. Με βάση το δείγμα ελέγχου που εξετάσαμε, το μεγάλο χρονικό διάστημα που απαιτείται για την ολοκλήρωση της εξέτασης οφείλεται πρωτίστως στην καθυστερημένη έναρξη των διαδικασιών εξέτασης της αίτησης.
¨ Το ΤΑΠΜ δεν επικοινωνεί με τους αιτητές κατά την πορεία εξέτασης των αιτήσεών τους, παρά μόνο μετά τη λήψη της σχετικής απόφασης, η οποία εκδίδεται πέραν των δύο και πλέον ετών από την υποβολή της αίτησης, σε αντίθεση με τις αρχές της χρηστής διοίκησης και της ορθής διοικητικής συμπεριφοράς. Το θέμα της ανεπάρκειας στην επικοινωνία επεσήμανε και η Επίτροπος Διοικήσεως, η σύσταση της οποίας δε φαίνεται να εφαρμόστηκε από το ΤΑΠΜ.
¨ Διαπιστώσαμε ότι, παρόλο που ο Νόμος προνοεί ότι ο αιτητής πρέπει να έχει δωδεκάμηνη συνεχή διαμονή στη Δημοκρατία, πριν την ημερομηνία υποβολής της αίτησης για πολιτογράφησή του, το ΤΑΠΜ, σε περιπτώσεις με απουσία μέχρι 90 ημέρες κατά το διάστημα αυτό, δεν απορρίπτει τα εν λόγω αιτήματα, τακτική που δεν συνάδει με τη νομοθεσία. Σχετική γνωμάτευση που εξηγούσε την αυστηρότητα με την οποία θα πρέπει να ελέγχεται η συγκεκριμένη πρόνοια έδωσε ο Γενικός Εισαγγελέας, ημερ. 15.9.2017, που όπως διαφάνηκε αγνοήθηκε από το ΤΑΠΜ.
¨ Παρόλο που το ΤΑΠΜ, μετά την παραχώρηση της κυπριακής υπηκοότητας δυνάμει πολιτογράφησης οφείλει να διασφαλίζει την τήρηση των προνοιών του Νόμου, όπως μη διαμονή σε ξένες χώρες για συνεχόμενο διάστημα επτά ετών, εντούτοις δεν προβαίνει σε οποιουσδήποτε ελέγχους. Ως αποτέλεσμα, άτομα ενδεχομένως να διατηρούν την ιδιότητα τους ως πολίτες της Δημοκρατίας χωρίς στην ουσία να πληρούν τις προϋποθέσεις του Νόμου.
β. Παραχώρηση αδειών μόνιμης διαμονής
¨ Το ΤΑΠΜ, με προφορικές οδηγίες του τέως Γενικού Διευθυντή του ΥΠΕΣ, λόγω επικείμενης τροποποίησης της Νομοθεσίας σταμάτησε τον Νοέμβριο του 2019 να εξετάζει νέες αιτήσεις για άδειες μόνιμης διαμονής κατηγορίας Στ’ των περί Αλλοδαπών και Μεταναστεύσεως Κανονισμών, με αποτέλεσμα, κατά την 31.7.2023 να έχουν συσσωρευτεί για εξέταση περίπου 3.000 αιτήσεις. Ο Γενικός Εισαγγελέας ωστόσο, με γνωμάτευσή του, ημερ. 25.1.2024, ανέφερε ότι δεν μπορεί να ανασταλεί η παραλαβή νέων αιτήσεων μέχρι τη ψήφιση των τροποποιητικών Κανονισμών για απόκτηση άδειας μετανάστευσης κατηγορίας Στ’ και η εξέταση των συσσωρευμένων αιτήσεων θα πρέπει να διενεργηθεί με βάση το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο.
¨ Το ΤΑΠΜ δεν προβαίνει σε οποιουσδήποτε τακτικούς ελέγχους για διαπίστωση της ικανοποίησης των προνοιών του Νόμου, μετά την παραχώρηση της άδειας μετανάστευσης, με κίνδυνο να παραμένουν μόνιμα στη Δημοκρατία άτομα που δεν ικανοποιούν τις προϋποθέσεις.
γ. Παραχώρηση αδειών προσωρινής διαμονής με σκοπό τις σπουδές
¨ Διαπιστώσαμε την απουσία εξουσιοδότησης από τον Υπουργό Εσωτερικών για την έκδοση αδειών, μη συμμόρφωση με την προσκόμιση των απαιτούμενων δικαιολογητικών που προνοούνται στο θεσμικό πλαίσιο, καθυστερήσεις στην εξέταση των αιτήσεων, μη αποτελεσματική παρακολούθηση των οικονομικών δραστηριοτήτων των σπουδαστών και μη επιβολή διοικητικών προστίμων σε περίπτωση διαπίστωσης παράβασης σε σχέση με την απασχόληση των σπουδαστών.
¨ Δεν υπάρχει η δυνατότητα παρακολούθησης κατά πόσο οι σπουδαστές που έχει λήξει η άδεια διαμονής τους αποχώρησαν από τη Δημοκρατία, με κίνδυνο την αύξηση των περιπτώσεων παράνομης διαμονής. Η απουσία παρακολούθησης δυσχεραίνει σημαντικά τον έγκαιρο και άμεσο εντοπισμό των όσων παραμένουν παράνομα στη Δημοκρατία. Εντοπίσαμε περιπτώσεις (12% του δείγματος ελέγχου) που ενώ η άδεια διαμονής έληξε, δεν φαίνεται να αποχώρησαν από τη Δημοκρατία και άλλες περιπτώσεις (16% του δείγματος ελέγχου) που αναχώρησαν σε ημερομηνία μεταγενέστερη της ημερομηνίας λήξης της άδειας διαμονής τους ή απελάθηκαν.
δ. Παραχώρηση αδειών προσωρινής διαμονής σε οικιακούς εργαζομένους. Οι βεβαιώσεις που εξασφαλίζονται για την απόδειξη των ελάχιστων προσόντων των υπηκόων τρίτων χωρών, όπως γνώση βασικού επιπέδου της ελληνικής ή αγγλικής γλώσσας και πείρα, ενδεχομένως να μην είναι αξιόπιστες. Διαφαίνεται να υπάρχουν παράπονα για υπηκόους τρίτων χωρών που εισέρχονται στη Δημοκρατία παρουσιάζοντας τις βεβαιώσεις αυτές, χωρίς ωστόσο, να ικανοποιούν στην ουσία τα ελάχιστα προσόντα, προκαλώντας ταλαιπωρία στους εργοδότες.
ε. Κλάδος Διεθνούς Προστασίας και Ειδικών Αδειών. Αναφορικά με τις αιτήσεις που υποβάλλονται για παραχώρηση άδειας παραμονής για ανθρωπιστικούς σκοπούς, διαπιστώσαμε τη μη τήρηση μητρώου επιστολών και την απουσία γραπτών οδηγιών για τις σχετικές διαδικασίες που πρέπει να ακολουθούνται. Σημειώνεται ότι, η παράνομη παραμονή και εργασία υπηκόων τρίτων χωρών στην Κύπρο συνδέεται με τις χρονοβόρες διαδικασίες εξέτασης αιτήσεων και τις καθυστερήσεις στη λήψη αποφάσεων, δημιουργώντας προϋποθέσεις για την εξασφάλιση αδειών παραμονής για ανθρωπιστικούς λόγους.
στ. Κλάδος Ταυτοτήτων/Διαβατηρίων/Προσφυγικών Ταυτοτήτων/Γάμων.Διαπιστώσαμε απουσία καθορισμένων διαδικασιών, μη εντοπισμό αιτήσεων σε έντυπη μορφή, λανθασμένη διαχείριση περιπτώσεων απώλειας ταξιδιωτικών εγγράφων και βασικές δραστηριότητες του Κλάδου να διενεργούνται από ένα μόνο άτομο χωρίς αντικαταστάτη. Επιπλέον, δεν τηρούνται μητρώα για προσφυγικές ταυτότητες και πιστοποιητικά ελευθερίας, ενώ παρατηρήθηκαν περιπτώσεις όπου οι διαδικασίες ήταν ελλιπώς ελεγχόμενες, αυξάνοντας τον κίνδυνο διενέργειας λαθών. Κατά τον έλεγχο εντοπίστηκε περίπτωση όπου Τουρκοκύπριος εξασφάλισε διαβατήριο/ταυτότητα πέντε φορές, χρησιμοποιώντας φωτογραφίες πέντε διαφορετικών προσώπων.
ζ. Κλάδος Επιστροφών. Από τον έλεγχο στο Πρόγραμμα Παροχής Οικονομικών Κινήτρων για Εθελούσιες Επιστροφές εντοπίσαμε περίπτωση όπου επαναχορηγήθηκε κίνητρο σε άτομο που είχε προηγουμένως ήδη απελαθεί. Επιπλέον, σε έξι περιπτώσεις δεν εντοπίστηκαν στοιχεία για την πληρωμή ή ανάκτηση του κόστους εισιτηρίων επαναπατρισμού, δημιουργώντας αβεβαιότητα στην ορθή διαχείριση των δαπανών.
η. Έσοδα από ρευστοποίηση εγγυητικών για έξοδα επαναπατρισμού. Στον Γενικό Λογαριασμό Καταθέσεων παραμένει για μεγάλο χρονικό διάστημα υπόλοιπο ύψους €1,9 εκ. EΙΔΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΤΑΠΜ/01/2025 4 που αφορά σε έσοδα από ρευστοποίηση εγγυητικών για έξοδα επαναπατρισμού υπηκόων τρίτων χωρών με κάποια ποσά να παραμένουν εκεί για πέραν των 20 χρόνων.
θ. Εκκρεμείς οφειλές και καθυστερήσεις στην επιβολή διοικητικών προστίμων στους μεταφορείς για παραβάσεις του Νόμου. Ο έλεγχος στην επιβολή διοικητικών προστίμων σε μεταφορείς, ανέδειξε σοβαρές αδυναμίες που επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα του συστήματος διαχείρισης προστίμων και τη συμμόρφωση των μεταφορέων καθώς και καθυστερήσεις στην είσπραξη και λήψη μέτρων εναντίον των οφειλετών, με ορατό τον κίνδυνο απώλειας εσόδων για το Κράτος. Οι εκκρεμείς οφειλές, τον Νοέμβριο του 2023, ανερχόταν σε ποσό ύψους €4,36 εκ.
ι. Αδυναμίες στα συστήματα εσωτερικού ελέγχου. Σε ορισμένες από τις δραστηριότητες που εξετάσαμε, διαπιστώσαμε ότι η εξέταση των αιτήσεων και η έκδοση των σχετικών αδειών, διενεργούνται από έναν μόνο λειτουργό, με κίνδυνο τη δημιουργία λαθών ή/και παρατυπιών.
