Του Δημήτρη Αυγελή
Η επερχόμενη άτυπη διευρυμένη συνάντηση για το Κυπριακό επανέφερε τις πάγιες θέσεις της Τουρκίας για λύση δύο κρατών. Η Άγκυρα, μέσω στοχευμένων διπλωματικών πρωτοβουλιών, επιχειρεί να εδραιώσει τη θέση της και να ενισχύσει τη διεθνή αποδοχή του ψευδοκράτους. Αφενός με τις επαφές της με αξιωματούχους του ΟΗΕ, αφετέρου με τις συμμαχίες με ισλαμικές χώρες, η τουρκική πολιτική στο Κυπριακό φαίνεται να εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο γεωπολιτικών επιδιώξεων που αφορούν την αμυντική συνεργασία της Τουρκίας στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ.
Η Τουρκία συνεχίζει να προετοιμάζει το έδαφος για τη συνάντηση εμμένοντας στη λύση των δύο κρατών ως τη μόνη «ρεαλιστική» επιλογή. Στο πλαίσιο αυτών των προετοιμασιών, η αναπληρώτρια Γενική Γραμματέας του ΟΗΕ για Πολιτικές Υποθέσεις και Υποθέσεις Οικοδόμησης της Ειρήνης, Ρόζμαρι Ντι Κάρλο, επισκέφθηκε την Άγκυρα και συναντήθηκε με τον Τούρκο Υφυπουργό Εξωτερικών και επικεφαλής Ευρωπαϊκών Υποθέσεων, Μεχμέτ Κεμάλ Μποζάι.
Η ανακοίνωση του τουρκικού Υπουργείου Εξωτερικών ανέφερε ότι οι δύο πλευρές εξέτασαν τις προετοιμασίες για την άτυπη συνάντηση στη Γενεύη, καθώς και περιφερειακά και διεθνή θέματα. Σύμφωνα όμως με τουρκικά ρεπορτάζ, στο πλαίσιο της συνάντησης ο Μποζάι ενημέρωσε τη Ντι Κάρλο ότι η Άγκυρα στηρίζει τη λύση δύο κρατών (που προτείνει ο Ερσίν Τατάρ) στο Κυπριακό.
Ταυτόχρονα, η απουσία του Υπουργού Εξωτερικών της Τουρκίας, Χακάν Φιντάν, από τη συνάντηση καταδεικνύει τη στρατηγική επιλογή της Άγκυρας να κρατήσει τις συζητήσεις σε χαμηλότερο επίπεδο, πιθανώς για να δείξει πως δεν αναγνωρίζει την προοπτική ουσιαστικών διαπραγματεύσεων που δεν εναρμονίζονται με τη δική της ατζέντα.
Η θέση αυτή της Τουρκίας έχει εδραιωθεί σταθερά από το 2021, όταν ο Τουρκοκύπριος ηγέτης Ερσίν Τατάρ απέσυρε την υποστήριξή του από τη λύση της δικοινοτικής και διζωνικής ομοσπονδίας κατά την άτυπη συνάντηση «5+1» στη Γενεύη.
Ανώτεροι αξιωματούχοι του τουρκικού Υπουργείου Εξωτερικών επανέλαβαν ότι «οι διαδικασίες διαπραγμάτευσης με βάση την ομοσπονδία δεν απέφεραν λύση λόγω της αδιάλλακτης στάσης της ελληνοκυπριακής πλευράς». Πρόσθεσαν, επίσης, ότι «υπάρχουν σήμερα δύο χωριστά κράτη και δύο ξεχωριστοί λαοί στο νησί, και για να ξεκινήσουν οι επίσημες διαπραγματεύσεις που θα ανοίξουν το δρόμο για μια δίκαιη, μόνιμη και βιώσιμη λύση του Κυπριακού, η οποία είναι σύμφωνη με τις πραγματικότητες του νησιού, τα εγγενή δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων (κυρίαρχη ισότητα και ισότιμη διεθνής θέση), πρέπει πρώτα να καταγραφούν από τη διεθνή κοινότητα».
Η διεθνής αναγνώριση της «τδβκ» και η εμπλοκή ισλαμικών χωρών
Η στρατηγική της Άγκυρας επεκτείνεται και σε διπλωματικό επίπεδο, με στόχο την εξασφάλιση διεθνούς αναγνώρισης της «τδβκ» μέσω της υποστήριξης ισλαμικών χωρών. Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει επανειλημμένα καλέσει τη διεθνή κοινότητα να αναγνωρίσει το ψευδοκράτος στις ομιλίες του στις Γενικές Συνελεύσεις του ΟΗΕ.
Στις 13 Φεβρουαρίου ο Ερντογάν επισκέφθηκε το Πακιστάν, όπου συναντήθηκε με τον Πακιστανό πρωθυπουργό Σαχμπάζ Σαρίφ. Στις κοινές τους δηλώσεις ο Σαρίφ εξέφρασε την «ακλόνητη» στήριξη της χώρας του προς την Τουρκία στο Κυπριακό, ενώ συνέδεσε το ζήτημα της «τδβκ» με το Παλαιστινιακό. Αυτή η προσέγγιση είναι ενδεικτική της προσπάθειας της Άγκυρας να αξιοποιήσει τον ισλαμικό παράγοντα για να ενισχύσει τη θέση του ψευδοκράτους, δημιουργώντας μια συμμαχία χωρών που -υπό τουρκική επιρροή- θα μπορούσαν να την υποστηρίξουν διεθνώς.
Η επικείμενη συνάντηση στη Γενεύη
Στις 15 Οκτωβρίου 2024 ο Ερσίν Τατάρ και ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, Νίκος Χριστοδουλίδης, συναντήθηκαν σε άτυπο δείπνο στη Νέα Υόρκη με τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες. Η συνάντηση αυτή δεν οδήγησε σε καμία πρόοδο, καθώς, σύμφωνα με τον ΟΗΕ, «δεν υπήρχε κοινός τόπος μεταξύ τους». Παρά ταύτα, αποφασίστηκε να πραγματοποιηθεί άτυπη διευρυμένη συνάντηση στη Γενεύη τον Μάρτιο του 2025 με τη συμμετοχή του Ελληνοκύπριου και Τουρκοκύπριου ηγέτη, καθώς και των Υπουργών Εξωτερικών Ελλάδας, Τουρκίας και Ηνωμένου Βασιλείου. Η Τουρκία θεωρεί τη συνάντηση αυτή ως μια ευκαιρία να παρουσιάσει και να εδραιώσει την πάγια θέση της για λύση των δύο κρατών.
Οι επιδιώξεις της Άγκυρας
Παρόλο που η Τουρκία διατηρεί ανοιχτό το δίαυλο επικοινωνίας για το Κυπριακό, δεν φέρεται διατεθειμένη να εμπλακεί σε ουσιαστικές διαπραγματεύσεις στο άμεσο μέλλον. Η Άγκυρα φαίνεται να διατηρεί επαφές για το Κυπριακό όχι μόνο για να προωθήσει τη λύση των δύο κρατών, αλλά και για να εξυπηρετήσει ευρύτερες στρατηγικές επιδιώξεις της, που αποσκοπούν στη σύναψη αμυντικής συνεργασίας με την ΕΕ και θα είναι αδύνατο να ολοκληρωθούν εάν η Κυπριακή Δημοκρατία ασκήσει βέτο.
Η Τσιγντέμ Ουστούν, γενική γραμματέας του Κέντρου Μελετών Οικονομίας και Εξωτερικής Πολιτικής (EDAM), ενός ερευνητικού ινστιτούτου με έδρα την Κωνσταντινούπολη, ανέφερε ότι αν και οι Ευρωπαίοι ηγέτες συζητούν εδώ και καιρό την ανάγκη μεταρρύθμισης των μηχανισμών λήψης αποφάσεων της ΕΕ, «η επιστροφή του Τραμπ στη διεθνή σκηνή φαίνεται να τους ωθεί σε πιο αποφασιστικά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση».
«Χωρίς να είμαι υπερβολικά αισιόδοξη, για πρώτη φορά βλέπουμε μια Ευρώπη που αντιλαμβάνεται το μέγεθος των γεωπολιτικών προκλήσεων», δήλωσε η Ουστούν, η οποία είναι επίσης καθηγήτρια διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Νισαντάσι της Κωνσταντινούπολης.
Η Τουρκία, από την πλευρά της, μπορεί να κάνει κάποιες κινήσεις που θα διευκολύνουν αυτή τη διαδικασία. Στο παρελθόν οι συναντήσεις μεταξύ Τούρκων αξιωματούχων και Ελληνοκυπρίων θεωρούνταν αδιανόητες. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια ο Ταγίπ Ερντογάν και ο Υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν έχουν πραγματοποιήσει ανεπίσημες συνομιλίες με Ελληνοκύπριους ηγέτες, με πιο πρόσφατη τη συνομιλία τους στη Βουδαπέστη τον Νοέμβριο.
Η Ουστούν τονίζει ότι μια πιθανή λύση για τη συνεργασία Τουρκίας-ΕΕ θα μπορούσε να είναι η συνεργασία της Κυπριακής Δημοκρατίας με το ΝΑΤΟ (χωρίς όμως πλήρη ένταξη), με αντάλλαγμα τη χαλάρωση των κυρώσεων κατά των Τουρκοκυπρίων ή την άρση του πιθανού βέτο της Κύπρου στη συνεργασία Τουρκίας-ΕΕ στον τομέα της άμυνας.
Ενώ η τουρκική πλευρά εμφανίζεται αδιάλλακτη στη λύση της συνομοσπονδίας, στην πραγματικότητα οι πραγματικοί της στόχοι φαίνεται να σχετίζονται περισσότερο με την ανάπτυξη στρατηγικών σχέσεων σε ευρωπαϊκό πλαίσιο. Με δεδομένη την ανασφάλεια που προκαλεί η δεύτερη θητεία Τραμπ, και την αυξανόμενη ανάγκη της Ευρώπης για στρατηγική αυτονομία, η Τουρκία φαίνεται να επιδιώκει την αξιοποίηση του Κυπριακού ως διαπραγματευτικού χαρτιού για να διευκολύνει την αμυντική της συνεργασία με τις Βρυξέλλες.
