Hello! Hello! Εδώ Κίσινγκερ!
Ο Κίσινγκερ ανησυχεί για τυχόν επέμβαση της Μόσχας για επαναφορά του Μακαρίου
Επιμέλεια Μιχάλη Μιχαήλ
Μέρος 2ο
Ο Χένρι Κίσινγκερ πέθανε στις 29 Νοεμβρίου 2023.
Για τον ρόλο και την ανάμειξη του στο Κυπριακό έχουν γραφτεί τόνοι βιβλίων εδώ και δεκαετίες. Τα αποδεσμευμένα έγγραφα του Λευκού Οίκου για εκείνη την περίοδο, τα μυστικά τηλεγραφήματα, οι επαφές με Μακάριο, Κάλαχαν και Ετζεβίτ είναι πλέον εύκολα προσβάσιμα στο διαδίκτυο. Ακολουθούν κάποια χαρακτηριστικά ιστορικά βίντεο και φωτογραφίες με τις επαφές Κίσιγκερ σε σχέση με το Κυπριακό.
Ο Ετσεβίτ μαθητής του Κίσινγκερ
Στις 7 Μαΐου 1974 οι υπουργοί Εξωτερικών της Σοβιετικής Ένωσης, Αντρέι Γκρομίκο και των ΗΠΑ Χένρι Κίσινγκερ επισκέφθηκαν την Κύπρο για να έχουν μεταξύ τους συνομιλίες στο προεδρικό μέγαρο.
Μετά την αναχώρηση τους, ο Μακάριος είπε στους δημοσιογράφους πως σε ένα διάλειμμα, μίλησε στον Κίσινγκερ για κάποιες δηλώσεις του πρωθυπουργού της Τουρκίας Μπουλέντ Ετσεβίτ. «Όταν είπα στον δρα Κίσινγκερ ότι ο κ. Ετσεβίτ με τις δηλώσεις του για ομοσπονδία προκάλεσε δυσχέρειες στην πορεία των ενδοκυπριακών συνομιλιών, ο Αμερικανός Υπουργός παρετήρησε:
– Μα αυτός ήταν μαθητής μου! (Όπως είναι γνωστό, ο Κίσινγκερ ήταν καθηγητής πανεπιστημίου).
– Ελπίζω, απάντησε ο Μακαριώτατος, να μην ευθύνεσθε για τις δηλώσεις του.
– Ασφαλώς όχι, έπσευσε να διαβεβαιώσει ο Κίσιντζερ.»
Τελικά όντως ο Ετσεβίτ αποδείχθηκε καλός μαθητής του Κίσινγκερ.
Όμως ας παρακολουθήσουμε τη συνέχεια του άρθρου του Τάσου Κωστόπουλου για τα τηλεφωνήματα του Κίσινγκερ μετά την εκδήλωση του πραξικοπήματος στην Κύπρο.
Μόσχα και Μακάριος
Το πρώτο διήμερο μετά το πραξικόπημα, το μόνο που απασχολεί (στο τηλέφωνο, τουλάχιστον) τον Αμερικανό υπ.Εξ. είναι το ενδεχόμενο σοβιετικής στρατιωτικής επέμβασης για παλινόρθωση του Μακαρίου, από τη στιγμή που τελευταίος κατάφερε να επιζήσει. Επικοινωνεί με τον Σοβιετικό πρέσβη, Ανατόλι Ντομπρίνιν, που τον καθησυχάζει σχετικά.
Περισσότερα για τις διαθέσεις της αμερικανικής ηγεσίας πληροφορούμαστε την τρίτη μέρα (17/7), από ένα τηλεφώνημα του Νίξον:
• Ν.: Γειά σου, Χένρι. Πώς τα πάμε με τους Έλληνες φίλους μας;
• Κ.: Το πρόβλημα στην Κύπρο είναι πως οι Ευρωπαίοι έχουν πάρει ενιαία θέση πως ο Μακάριος θα έπρεπε να επιστρέψει και θέλουν από εμάς να ασκήσουμε πίεση στους Έλληνες. Αυτό που με ανησυχεί είναι πως ο Μακάριος τώρα πρέπει να στηριχτεί στους κομμουνιστές και το Ανατολικό μπλοκ. Όλα τα στοιχεία που έχουμε είναι πως η αντιπολίτευση ελέγχει πλήρως το νησί. Η συμβουλή μου είναι, πρώτον, να στείλουμε κάποιον εκεί για να καταστήσει σαφή την άποψή μας και, δεύτερον, να εργαστούμε για ένα συμβιβασμό με τον οποίο δε θ’ αναλάβει ούτε ο Μακάριος ούτε ο άλλος… Μας θέλουν να στριμώξουμε τους Έλληνες, αλλά αν αυτοί ανατραπούν τότε θα έχουμε βάλει σε κίνδυνο την όλη θέση μας.
• Ν.: Το ξέρω. Μπορώ να το δω, δεν έχουμε όμως και πολλή στήριξη από την Ευρώπη, ε;
• Κ.: Όχι, αλλά ξέρουν ότι κρατάμε καθυστέρηση, αλλά δεν ξέρουν τι ακριβώς θέλουμε. […] Ο κίνδυνος είναι αυτός: αν οι πάντες σπεύσουν ν’ αγκαλιάσουν τον Μακάριο ως νόμιμο ηγέτη… κι αν οι Σοβιετικοί είναι οι μόνοι που μπορούν να προσφέρουν βοήθεια για την παλινόρθωσή του, δεν μας παίρνει ν’ αντιταχθούμε.
• Ν.: Τον βλέπω τον κίνδυνο. Δεν έχουμε καμιά υποστήριξη.
• Κ.: Δεν μπορούμε ν’ αντιταχθούμε ανοιχτά στον Μακάριο, αλλά μπορούμε να προσπαθήσουμε να το καθυστερήσουμε αρκετά, ώστε ενδεχομένως ν’ αποκρυσταλλώσουμε αρκετή υποστήριξη για μια εσωτερική λύση. […] Αν οι Έλληνες καταρρεύσουν, τότε θα μπορούσε να πάρει την εξουσία η Αριστερά ή μια σπείρα Ελλήνων συνταγματαρχών που θα μπορούσε να βάλει στο παιχνίδι την ομάδα των Κανταφικών.
• Ν.: Μου φαίνεται πως η κατεύθυνσή μας είναι να προσπαθήσουμε να…
• Κ.: Αυτό θα πρότεινα κι εγώ να κάνουμε, με την άδειά σας.
• Ν.: Νομίζω πως αξίζει να το δοκιμάσουμε.
• Κ.: Κι αν αποτύχει, μπορούμε να προσχωρήσουμε κι εμείς στη συναίνεση.
• Ν.: Σωστά.
• Κ.: Η ανάλυσή μου είναι πως ο αν Μακάριος επανέλθει μ’ αυτόν τον τρόπο, θα πρέπει να διώξει τους Έλληνες αξιωματικούς από το νησί και τότε οι κομμουνιστές θα είναι η κυρίαρχη δύναμη και για να εξισορροπήσουν τους Τούρκους θα χρειαστεί να εξαρτηθούν από το Ανατολικό μπλοκ. Έτσι, το πραξικόπημα θα έχει γείρει την ισορροπία προς τα αριστερά.
• Ν.: Το πιάνω. Είναι πολύ κακό που πρέπει να επιστρέψει.
• Κ.: [μια σειρά λογοκριμένη]
• Ν.: Πρέπει να προχωρήσεις.
Ακολούθησε τηλέφωνο του Κίσινγκερ στον Βρετανό ομόλογό του, Τζέιμς Κάλαχαν. Ο Ετζεβίτ βρισκόταν ήδη στο Λονδίνο, για διαβουλεύσεις με την άλλη «εγγυήτρια δύναμη».
• Τζ.Κ.: Ελα, Χένρι. Μας πετυχαίνεις στη μέση της συνάντησής μας.
• Κ.: Δεν θα σε απασχολήσω. Αναρωτιόμουν αν μπορείς να κρατήσεις τον Ετζεβίτ ώσπου ο άνθρωπός μου να φτάσει εκεί κι ύστερα να κουβεντιάσετε οι τρεις σας.
• Τζ.Κ.: Νομίζω πως γίνεται. Θα μπορούσε να συμφωνήσει, γιατί η συνεδρίαση της Εθνοσυνέλευσής του ακυρώθηκε.
Το πιο ενδιαφέρον σημείο της συνομιλίας αφορά τις προτάσεις του Τούρκου πρωθυπουργού σ’ εκείνη τη φάση, αλλά και την αντίδραση του επικεφαλής της αμερικανικής διπλωματίας. Βασικό μέλημα του Κίσινγκερ ήταν πώς ο στρατιωτικός έλεγχος της Κύπρου θα παραμείνει σε ΝΑΤΟϊκά, αποκλειστικά, χέρια:
• Τζ.Κ.: Θα σου πω τι λέει ο Ετζεβίτ. Θέλει ένα κοινό ανακοινωθέν των Τούρκων και δικό μας που να λέει ότι δεν αναγνωρίζουμε το νέο καθεστώς, ότι το παλιό καθεστώς πρέπει να παλινορθωθεί κι ότι δεν μπορούμε να περιμένουμε την αντικατάσταση του Μακαρίου… ο χρόνος επείγει. Το ΝΑΤΟ θα διαλυθεί, δεν μπορούν να συνεργαστούν άλλο με το ΝΑΤΟ ή την Ελλάδα. Πρέπει να δώσουμε τώρα, οι Τούρκοι κι εμείς, τελεσίγραφο στην Ελλάδα και οι δυνάμεις στο νησί πρέπει να περιέλθουν στον έλεγχο του ΟΗΕ και [με] περισσότερες τουρκικές δυνάμεις, το Ηνωμένο Βασίλειο πρέπει να επιτρέψει σε τουρκικά στρατεύματα να περάσουν μέσω των βάσεών μας στο νησί. Επίσης, ότι μονομερής δράση είναι αναπόφευκτη αργά ή γρήγορα, γιατί οι Τούρκοι θα θεωρούν τους εαυτούς τους ομήρους και θα χρειαστεί να τους προστατεύσουν. Τα επίπεδα της δύναμης είναι θέμα του ΟΗΕ κι είναι διατεθειμένοι ν’ αρχίσουν δοσοληψίες με τον Μακάριο.
• Κ.: Νομίζω πως είναι ακραίο. Μπορεί ν’ ανοίξει ολόκληρο κύκλο από γεγονότα.
• Τζ.Κ.: Το ίδιο κι εγώ.
• Κ.: Φώναξε οποιαδήποτε στρατεύματα, όπως σοβιετικά στρατεύματα… Κι έχουν αρχίσει ήδη να το υπονοούν, αν θα θέλαμε μια κοινή αμερικανοσοβιετική επιχείρηση.
• Τζ.Κ.: Το έχουν κάνει;
• Κ.: Βασική μου έγνοια είναι: τώρα, δεν αναγνωρίζουμε το καθεστώς του Σαμψών, δεν θέλουμε όμως να φέρουμε πίσω τον Μακάριο και η ισορροπία δυνάμεων να γείρει προς τους κομμουνιστές […]. Προσπάθησε λοιπόν να καθυστερήσεις τον Ετζεβίτ και περίμενε ώσπου να έρθει εκεί ο Σίσκο με την άποψή μας … δεν μπορούμε όμως να συμπορευτούμε … και να πετάξουμε την Ελλάδα έξω από το ΝΑΤΟ, είναι ένα φρικαλέο βήμα. Θα προχωρήσουμε πολύ πιο σιγά επ’ αυτού.
• Τζ.Κ.: Θα τον καθυστερήσουμε. Επρόκειτο να του προτείνω να καλέσει η βρετανική κυβέρνηση Έλληνες και Τούρκους εδώ τη Δευτέρα [22/7].
• Κ.: Νομίζω πως είναι μια πολύ καλή ιδέα.
• Τζ.Κ.: Δεν νομίζω πως οι Τούρκοι θα το δεχτούν, αλλά θα τους το θέσω.
• Κ.: Νομίζω πως είναι εξαιρετική ιδέα. Αυτό που με ανησυχεί είναι το Συμβούλιο Ασφαλείας. Αν αυτή η γραμμή κυκλοφορήσει, ο Μακάριος μπορεί να ζητήσει οτιδήποτε και δεν θα έχουμε κανέναν έλεγχο, γιατί θα είναι η νόμιμη κυβέρνηση.
• Τζ.Κ.: Συμφωνώ. Είναι όμως η νόμιμη κυβέρνηση.
• Κ.: Αλλά δεν έχει de facto έλεγχο.
Εξίσου αρνητικός ήταν ο Κίσινγκερ απέναντι και σε μια μεσοβέζικη, εποικοδομητική ιδέα του συνομιλητή του:
• Τζ.Κ.: Υπάρχει μια μικρή πιθανότητα, αν τους ασκήσουμε αρκετή πίεση, να έχουμε κάποιους αξιωματικούς της ελληνικής Εθνοφρουράς φευγάτους και τα στηρίγματα του Σαμψών θα κατέρρεαν…
• Κ.: Δεν το αποκλείω.
• Τζ.Κ.: Αν το αποφασίσουμε, θα ήταν καλύτερο από το να έχουμε τον Μακάριο να τριγυρνά τον κόσμο ζητώντας βοήθεια από τον καθένα.
• Κ.: Θα προτιμούσα να το αποφύγω, πριν από τη συνεδρίαση του Συμβουλίου Ασφαλείας.
Στις 7.45 μ.μ. το Φόρεϊν Οφις θα ενημερώσει τον Κίσινγκερ ότι δεν βγήκε κοινό ανακοινωθέν και πως «οι Τούρκοι φίλοι μας» αρνούνταν μεν μια τριμερή διάσκεψη με ελληνική αντιπροσωπεία, ανέμεναν όμως με ανοιχτές αγκάλες τον ειδικό απεσταλμένο της Ουάσινγκτον, υφυπουργό Εξωτερικών Τζόζεφ Σίσκο. Ο τελευταίος είχε ήδη ενημερωθεί τηλεφωνικά από τον προϊστάμενό του για «το είδος της πίεσης που θα ασκήσουν οι Τούρκοι». Οι σχετικές οδηγίες του Κίσινγκερ -πέντε ολόκληρες σειρές- παραμένουν όμως εξ ολοκλήρου απόρρητες, επιτρέποντας στη φαντασία μας να οργιάσει.
