Επιμέλεια: Νίκος Κουζούπης
Αυτό το φαινόμενο συνδέεται με το γεγονός ότι η αρχαιοελληνική τέχνη αντιπροσωπεύει την υπέροχη παιδική ηλικία της ανθρωπότητας, που για τον σημερινό άνθρωπο έχει μια διαχρονική γοητεία ως ένα στάδιο στην εξέλιξή του, που ουδέποτε θα μπορέσει να επαναληφθεί ξανά. Ακριβώς σε εκείνο το στάδιο υπάρχουν σημαντικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα που έχουν πανανθρώπινη σημασία.
Από την άλλη πλευρά, η καπιταλιστική παραγωγή είναι στο πολλαπλάσιο πιο εξελιγμένη όσον αφορά το τεχνολογικό της επίπεδο απ’ ό,τι η παραγωγή στους κλασικούς χρόνους, αλλά έχει εχθρικές διαθέσεις έναντι των γνωστών τομέων της πνευματικής παραγωγής, όπως π.χ. της τέχνης, της ποίησης κ.λπ.
Τα έργα των μεγάλων Δυτικοευρωπαίων συγγραφέων του 19ου αιώνα όπως του Στάνταλ, του Μπαλζάκ, του Ουγκώ, του Ντίκενς και μια σειρά άλλων θα μπορούσαν να δημιουργηθούν μόνο μέσα στα πλαίσια της καπιταλιστικής κοινωνίας ως η άμεση ή η έμμεση έκφραση της διαμαρτυρίας έναντι των συνθηκών, που παραμόρφωναν και αποπροσωποποιούσαν το άτομο της δεδομένης κοινωνίας (η εξουσία του χρήματος, οι λυκοφιλίες, καμουφλαρισμένες με τις ψευδαισθήσεις περί ελευθερίας, ισότητας κ.λπ.).
Έτσι, λοιπόν, η εξάρτηση της τέχνης και των απόψεων περί αισθητικής είναι μια αρκετά πολύπλοκη διαδικασία. Μεταξύ της κατάστασης και των συμφερόντων συγκεκριμένης τάξης και της καλλιτεχνικής αντανάκλασής τους υπάρχουν μια σειρά από ενδιάμεσους κρίκους. Εδώ απλώς πρέπει να προστεθεί ότι στα διάφορα είδη τέχνης η σχέση τους με την κοινωνική ζωή δεν είναι η ίδια. Η μουσική συνδέεται με την κοινωνία και τις τάξεις με πολύ πιο σύνθετους τρόπους απ’ ό,τι για παράδειγμα η λογοτεχνία ή η ζωγραφική. Όμως όλα τα είδη τέχνης δεν μπορούν να γίνουν σε βάθος κατανοητά χωρίς την επιστημονική ανάλυση όλης της δομής των αλληλοεπιδρώμενων κοινωνικών σχέσεων. Τεράστιο ρόλο γι’ αυτό διαδραματίζει η κοινωνική και πολιτική πάλη και η αντανάκλασή της στις διάφορες μορφές της συνείδησης, καθώς επίσης και η κατάσταση της κοινωνικής ψυχολογίας σε συγκεκριμένα κοινωνικά στρώματα. Σημαντικό, επίσης, είναι να λαμβάνεται σοβαρά υπόψιν το γεγονός ότι για την καλλιτεχνική αναπαραγωγή της πραγματικότητας ασκεί μεγάλη επιρροή η προσωπικότητα του ίδιου του καλλιτέχνη, το ταλέντο και η κοσμοθεωρία του, αλλά και η ακολουθούμενη καλλιτεχνική του νοοτροπία, όπως και η σχέση του με συγκεκριμένες παραδόσεις κ.ο.κ.
Η γενική νομοτέλεια που διέπει την εξέλιξη της τέχνης συνίσταται στο γεγονός ότι οι σπουδαιότερες δημιουργίες της, που συμπεριλαμβάνονται στον πνευματικό πλούτο της ανθρωπότητας, είναι οι καλλιτεχνικές ενσαρκώσεις της πραγματικής ζωής, των πρωτοπόρων ιδανικών και επιθυμιών των ανθρώπων μιας συγκεκριμένης ιστορικής εποχής. Συγχρόνως, η ενική μορφή της τέχνης υποβοηθά τους καλλιτέχνες να εκφράζουν τις πρωτοπόρες ιδέες της εποχής τους μόνο όταν ο καλλιτέχνης όντας πραγματικός εκπρόσωπος του λαού του δεν απαξιώνει τα επιτεύγματα άλλων λαών. Χωρίς να λαμβάνεται υπόψιν η παγκόσμια αλληλοεπίδραση των επιμέρους πολιτισμών είναι αδύνατον να γίνουν αντιληπτά αρκετά πράγματα όχι μόνο του πολιτισμού της εποχής μας, αλλά και του πολιτισμού προηγούμενων εποχών. Η πρωτοπόρα τέχνη υπηρετεί ταυτόχρονα τα ενδιαφέροντα και του λαού της και της ανθρωπότητας τόσο της εποχής της, όσο και του μέλλοντος.
Η τέχνη άρρηκτα συνδεδεμένη με τη ζωή του λαού αποτελεί έναν από τους σημαντικούς παράγοντες κοινωνικής προόδου. Αυτός δε ο ρόλος της τέχνης εκπληρώνεται μέσα από την καλλιτεχνική εξερεύνηση του κόσμου, μέσω της ικανοποίησης των αισθητικών αναγκών του ατόμου. Αντικατοπτρίζοντας την πραγματικότητα σε καλλιτεχνικές εικόνες η τέχνη επενεργεί μέσω αυτών των εικόνων στη σκέψη και τις αισθήσεις των ανθρώπων, στις επιθυμίες, τις πράξεις και τις ενέργειές τους. Εν τω μεταξύ, οι καλύτερες δημιουργίες της τέχνης μεταφέρονται από γενιά σε γενιά και λειτουργούν τόσο ως μέσο κατανόησης της κοινωνικής ζωής, όσο και ως μέσο ιδεολογικο-αισθητικής και ηθικής διαπαιδαγώγησης των νεότερων γενιών.
Στις σκέψεις περί αισθητικής υπήρχαν και εξακολουθούν να υπάρχουν απόψεις, που απορρίπτουν τον κοινωνικό ρόλο που διαδραματίζει η τέχνη και εμμένουν στη θέση ότι ο στόχος της όποιας τέχνης είναι αυτονόητος. Παρόμοιες όμως απόψεις συνήθως εκφράζουν και τη σύγκρουση του καλλιτέχνη με το κοινωνικό περιβάλλον και τον οδηγούν κάτω από κάποιες προϋποθέσεις στην επιθυμία να αποφεύγει κάθε κοινωνική πάλη και σε ένα μονοδιάστατο πάθος για φορμαλιστικές αναζητήσεις.
