Του Κωνσταντίνου Ζαχαρίου
Οι υιοθεσίες παιδιών ενδέχεται σύντομα να γίνονται μόνο μέσω καταλόγου των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας, αφού νέο πακέτο νομοσχεδίων το οποίο κατατέθηκε από την κυβέρνηση στη Βουλή απαγορεύει ρητά την ιδιωτική τοποθέτηση παιδιών για σκοπούς υιοθεσίας. Επίσης, σε περίπτωση που εγκριθεί το πιο πάνω πακέτο νομοσχεδίων, δικαίωμα για υιοθεσία παιδιού θα έχουν μόνο ζεύγη (άνδρας και γυναίκα) που έχουν συνάψει γάμο ή πολιτική συμβίωση τουλάχιστον τρία χρόνια πριν την υποβολή της αίτησης, καθώς επίσης μονήρη πρόσωπα «εφόσον συντρέχουν ειδικοί λόγοι όπως συγγενική σχέση, σχέση αναδοχής ή μία ιδιαίτερη σχέση που υπάρχει με το παιδί ή κίνδυνος ιδρυματοποίησης ή οτιδήποτε άλλο κριθεί ως τέτοιο από τον διευθυντή των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας», όπως αναφέρεται στο νομοσχέδιο.
Το πακέτο περιλαμβάνει δύο νομοσχέδια τα οποία αφορούν τα ακόλουθα:
Το πρώτο ρυθμίζει τη μεταχείριση των παιδιών από τη στιγμή από την οποία τίθενται υπό τη γονική μέριμνα, επιμέλεια ή φροντίδα του διευθυντή Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας, ενώ το δεύτερο νομοσχέδιο ρυθμίζει τα υπόλοιπα ζητήματα τα οποία αφορούν την υιοθεσία.
Η πιο σημαντική αλλαγή που φέρνει το νέο πακέτο νομοσχεδίων είναι η απαγόρευση της ιδιωτικής τοποθέτησης παιδιών για σκοπούς υιοθεσίας. Όπως αναφέρεται μάλιστα στην έκθεση, η οποία κατατέθηκε μαζί με το πακέτο νομοσχεδίων, για το συγκεκριμένο ζήτημα το Ανώτατο Δικαστήριο έχει εκφράσει επιφυλάξεις και έχει υποδείξει πως το υφιστάμενο σύστημα προσφέρει «περισσότερη ευελιξία χωρίς γραφειοκρατία και καθυστερήσεις και επιτρέπει στις βιολογικές οικογένειες να επιλέγουν τους υιοθετούντες».
Όπως αναφέρεται στην έκθεση η οποία κατατέθηκε στη Βουλή από το Υπουργείο Εργασίας, το υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο είναι απαρχαιωμένο αφού είναι του 1956. Αναφέρεται, επίσης, ότι η Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού έχει επισημάνει σε έκθεσή της την ανάγκη για αναθεώρηση του νομοθετικού πλαισίου. Επιπρόσθετα, αναφέρεται ότι την ίδια θέση έχουν εκφράσει και θεσμοί της Κυπριακής Δημοκρατίας, όπως η Επίτροπος Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού. Ακόμη, αναφέρεται ότι με το νέο πακέτο νομοσχεδίων «διασφαλίζεται καλύτερα το συμφέρον του παιδιού με σεβασμό προς τα θεμελιώδη δικαιώματά του, όπως αυτά αναγνωρίζονται από διεθνείς και ευρωπαϊκές συμβάσεις».
Τα κριτήρια για υποβολή αίτησης για υιοθεσία
Σύμφωνα με το νομοθετικό πλαίσιο το οποίο προτείνεται από την κυβέρνηση, για να υποβάλει κάποιος αίτηση για υιοθεσία παιδιού πρέπει να πληροί τα ακόλουθα κριτήρια:
• Να είναι ζεύγος (άνδρας και γυναίκα) που έχουν συνάψει γάμο ή πολιτική συμβίωση τουλάχιστον τρία χρόνια πριν την υποβολή της αίτησης, ή
• Μονήρες πρόσωπο για το οποίο συντρέχουν ειδικοί λόγοι, όπως συγγενική σχέση με το παιδί, σχέση αναδοχής ή μία ιδιαίτερη σχέση που υπάρχει με το παιδί ή κίνδυνος ιδρυματοποίησης ή οτιδήποτε άλλο κριθεί ως τέτοιο από τον διευθυντή των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας.
• Επίσης, σε κάθε περίπτωση το πρόσωπο ή πρόσωπα που υποβάλλουν την αίτηση πρέπει να μην υποφέρουν οι ίδιοι ή οι συνοικούντες με αυτούς από μολυσματικές ή μεταδοτικές ασθένειες, να μην πάσχουν από διανοητικό, ψυχικό ή σωματικό περιορισμό που δύναται να επηρεάσει τη γονική τους ικανότητα και τα καθήκοντά τους ως υιοθετούντες, να μην έχουν κριθεί ακατάλληλα πρόσωπα για άσκηση γονικού ρόλου, να έχουν λευκό ποινικό μητρώο και να μην έχουν καταδικαστεί τελεσίδικα ή να μην εκκρεμεί σε βάρος τους ποινική δίωξη ή διερεύνηση ή να μην είναι φυγόδικοι ή φυγόποινοι για συγκεκριμένα αδικήματα, και να έχουν πιστοποιητικό με βάση το νόμο για την πρόληψη και καταπολέμηση της σεξουαλικής κακοποίησης.
Εκπαιδευτικά προγράμματα 20 ωρών Αναφέρεται, επίσης, ότι όσοι επιθυμούν να υιοθετήσουν παιδί θα πρέπει να παρακολουθήσουν εξειδικευμένα εκπαιδευτικά προγράμματα, διάρκειας τουλάχιστον 20 ωρών σε διάστημα τριών μηνών, σε σχέση με τα στάδια ανάπτυξης και τις ψυχοσυναισθηματικές ανάγκες του παιδιού, τον γονικό ρόλο και την επικοινωνία με το παιδί και τη διαπαιδαγώγησή του, τη διαχείριση και αντιμετώπιση δύσκολων συμπεριφορών του παιδιού, τις προσδοκίες των υιοθετούντων γονέων και του παιδιού και την ανάπτυξη δεσμού μεταξύ τους, τη διαχείριση της αναζήτησης της βιολογικής οικογένειας από το παιδί.
Σύμφωνα με την έκθεση του Υπουργείου Εργασίας, το νέο νομοθετικό πλαίσιο, το οποίο προτείνεται, περιλαμβάνει τα ακόλουθα:
• Καταργείται η ιδιωτική τοποθέτηση παιδιού και οι υιοθεσίες θα γίνονται πλέον μόνο μέσω των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας.
• Προστίθεται το διάταγμα απλής υιοθεσίας, το οποίο δημιουργεί μια νομική σχέση μεταξύ γονέα παιδιού και ταυτόχρονα τερματίζει τη νομική σχέση μεταξύ του παιδιού και των γονέων του, αλλά παραχωρεί δικαιώματα επικοινωνίας του υιοθετημένου με τους βιολογικούς γονείς του και τη βιολογική του οικογένεια.
• Θεσμοθετείται η Επιτροπή Συνταιριάσματος παιδιού προς υιοθεσία – επιμελητή με σκοπό την υιοθεσία.
• Δημιουργούνται μητρώα υποψήφιων υιοθετούντων γονέων, παιδιών προς υιοθεσία και διακρατικών υιοθεσιών.
• Απαριθμούνται οι υπηρεσίες προς τα πρόσωπα που προτίθενται να υιοθετήσουν και οι υποχρεώσεις αιτητών στα πλαίσια αξιολόγησης της καταλληλότητάς τους για σκοπούς υιοθεσίας.
• Καθορίζονται τα κριτήρια που διερευνώνται κατά την εξέταση της καταλληλότητας των αιτητών.
• Καθορίζεται κατώτατη και ανώτατη ηλικιακή διαφορά μεταξύ παιδιού προς υιοθεσία και (τουλάχιστον ενός εκ) των υποψήφιων υιοθετούντων.
• Καθορίζεται διάρκεια γάμου ή πολιτικής συμβίωσης τουλάχιστον τριών χρόνων για τους αιτητές.
• Προβλέπεται υποχρεωτική συμμετοχή αιτητών, επιμελητών και υιοθετούντων σε εξειδικευμένα εκπαιδευτικά προγράμματα.
• Δημιουργείται συμβουλευτική επιτροπή υιοθεσιών που λαμβάνει απόφαση για έγκριση, επανέγκριση ή απόρριψη της καταλληλότητας των αιτητών για σκοπούς υιοθεσίας. • Προβλέπεται η συνεργασία αιτητών και υποψήφιων υιοθετούντων με άλλους ειδικούς επαγγελματίες.
• Προβλέπεται η έκδοση, διάρκεια και λόγοι ακύρωσης πιστοποιητικού καταλληλόλητας υποψήφιων υιοθετούντων.
• Προβλέπεται η επιβολή ενστάσεων από τους απορριφθέντες.
• Καθορίζεται η όλη διαδικασία από τη στιγμή που ο γονέας δηλώνει πρόθεση να δώσει το παιδί του για υιοθεσία, μέχρι και μετά την ολοκλήρωση της υιοθεσίας.
• Προβλέπονται συμβουλευτικές υπηρεσίες, εξέταση συνθηκών διαβίωσης και υποχρεώσεις επιμελητών, μετά την τοποθέτηση παιδιού προς υιοθεσία.
• Προβλέπονται ενέργειες και ποινές σε περίπτωση μη συμμόρφωσης επιμελητών με τις υποχρεώσεις τους.
• Υπάρχει ειδική ενότητα για την αίτηση υιοθεσίας προς το δικαστήριο, τα κριτήρια για υποβολή αίτησης για υιοθεσία, τη συναίνεση για υιοθεσία, τις περιπτώσεις μη απαίτησης συναίνεσης από γονέα, την έκδοση προσωρινού διατάγματος υιοθεσίας, τη δυνατότητα επιβολής όρων από το δικαστήριο κ.τ.λ.
• Υπάρχει ειδική ενότητα για τις διαδικασίες μετά την έκδοση του διατάγματος για συμβουλευτικές υπηρεσίες στο υιοθετημένο παιδί και στους υιοθετούντες.
• Υπάρχει πρόνοια ότι λειτουργός επιβλέπει την προσαρμογή, το επίπεδο φροντίδας, προστασίας και ευημερίας του υιοθετημένου παιδιού για περίοδο πέντε ετών, μετά την έκδοση του διατάγματος υιοθεσίας ή μέχρι την ενηλικίωση του παιδιού.
• Προβλέπεται η διαδικασία για αποκάλυψη πληροφοριών για εντοπισμό του βιολογικού γονέα, όπως και αίτημα γονέα για εξασφάλιση πληροφοριών.
• Υπάρχει ειδικό μέρος για διακρατικές υιοθεσίες, τις αρμοδιότητες της Κεντρικής Αρχής στις διακρατικές υιοθεσίες, τις υποχρεώσεις υποψήφιων υιοθετούντων για διακρατική υιοθεσία, την αυτόματη αναγνώριση διατάγματος υιοθεσίας, την εγγραφή παιδιού στη Διεύθυνση Αρχείου Πληθυσμού και έκδοση πιστοποιητικών για το μητρώο διακρατικών υιοθεσιών.
• Υπάρχει ρητή πρόνοια για την απαγόρευση απευθείας τοποθέτησης παιδιού για σκοπούς υιοθεσίας και χρηματικής παροχής ή αποδοχής ανταλλάγματος.
