Επιμέλεια: Μιχάλης Μιχαήλ
Οι εξελίξεις στην Κύπρο οδηγούσαν στην ανάγκη για αλλαγή καθεστώτος στην Ελλάδα.
Ο Κίσινγκερ ενημέρωσε γι’ αυτό τον Ετζεβίτ, όπως φαίνεται από τη συνομιλία που ακολουθεί, με το δεύτερο μέρος της να παραμένει απόρρητο.
Η τρίτη συνομιλία θα ξεκινήσει μ’ ένα αμφίσημο κομπλιμέντο για να καταλήξει στην κατάθεση αντικομμουνιστικών διαπιστευτηρίων:
• Κ.: Αν καταλαβαίνω την πρότασή σας, πρόκειται ειλικρινά για μιαν ακόμη κωλυσιεργία.
• Ε.: Οχι, όχι, δεν είναι κωλυσιεργία. Βλέπετε…
• Κ.: Είσαι πολύ καλός μαθητής μου. […] Πρέπει όμως να σου πω πως είμαστε πολύ στενοχωρημένοι κι ελπίζουμε πως δεν κάνετε κάτι που θ’ αποδειχθεί μακροπρόθεσμα καταστροφή για την Τουρκία. […] Δεν μπορεί να σας συμφέρει, όταν τελειώσουν όλα αυτά, η Κύπρος να γείρει προς τους κομμουνιστές.
• Ε.: Βλέπετε, κ. Κίσινγκερ, θα ήθελα να είχαμε την ευκαιρία να τα συζητήσουμε αυτά μαζί σας και με τον κ. Σίσκο. Ακολουθήσαμε για 10 χρόνια στο Κυπριακό την πολιτική που συνιστούσαν οι ΗΠΑ: και πού καταλήξαμε; Εχουμε διαφορετικές απόψεις επ’ αυτού. Πιστεύουμε πως οι Τούρκοι χωρικοί της Κύπρου είναι η καλύτερη εγγύηση ενάντια στον κομμουνισμό.
Η λάμψη του ελληνικού δαιμονίου
Αντίπαλο δέος του Ετζεβίτ, στη δεδομένη συγκυρία, ήταν ως γνωστόν ο Αδαμάντιος Ανδρουτσόπουλος. Αμερικανοσπουδαγμένος κι αυτός, με παραμονή μιας δεκαετίας περίπου στις ΗΠΑ − αν και το επίσημο βιογραφικό του, που τον ήθελε διδάκτορα του Πανεπιστημίου του Σικάγο, αποδείχθηκε σε μεγάλο βαθμό πλαστό («Μακεδονία», 1/8/1974). Εξ ου και, στις τηλεφωνικές συνομιλίες του με τον Κίσινγκερ (21/7) δυσκολεύτηκε να κατανοήσει επακριβώς τα διαμειβόμενα, πόσο μάλλον να φέρει αντιρρήσεις:
• Α.: Το πρόβλημα είναι πως, όταν μιλήσαμε, έμεινα με την εντύπωση, γιατί νομίζω πως μου το καταστήσατε σαφές, πως η εκεχειρία θα είναι άμεση.
• Κ.: Αυτή ήταν η εντύπωσή μου. Η εντύπωσή μου ήταν πως θα είχα μια πολύ γρήγορη απάντηση αλλά αποδείχθηκε πιο δύσκολο απ’ ό,τι νόμιζα. […] Ελπίζουμε πάρα πολύ η κυβέρνησή σας να επιδείξει τη μέγιστη δυνατή αυτοσυγκράτηση. Επειδή εκτιμούμε πολύ τη φιλία και τη συμμαχία μας. Σας ευχαριστώ.
• Α.: Δεν ξέρω τι άλλο μπορεί να γίνει από πλευράς μας.
• Κ.: Οχι, δεν μπορείτε να κάνετε τίποτα. Θα είμαστε σ’ επαφή.
Ύστερα από τρία τέταρτα:
• Κ.: [Οι Τούρκοι] θα δεχθούν απόψε κατ’ αρχήν την ιδέα μιας εκεχειρίας· είναι έτοιμοι να συναντηθούν μαζί σας αύριο το πρωί στις 8 στη Βιέννη, ή όποια άλλη ευρωπαϊκή πόλη, σε οποιοδήποτε επίπεδο, […] και τότε θα συμφωνήσουν για εκεχειρία, αύριο το πρωί. Μπορείτε να το δεχτείτε αυτό;
• Α.: Καλά. Λέτε πως η εκεχειρία θα ξεκινήσει απόψε;
• Κ.: Θα συμφωνήσουν απόψε κατ’ αρχήν στην ιδέα της εκεχειρίας και θα το ανακοινώσουν. Υστερα αύριο το πρωί στις 8, προτίθενται να σας συναντήσουν στη Βιέννη. Θα είναι εκεί και ο υπουργός Εξωτερικών Κάλαχαν και θα στείλω εκεί και τον Σίσκο. Κι αυτό θα γίνει όταν ολοκληρωθούν οι λεπτομέρειες. […]
• Α.: Γίνεται μεθαύριο;
• Κ.: Δεν θα συμφωνήσουν για την έμπρακτη εφαρμογή της εκεχειρίας.
• Α.: Δεν καταλαβαίνω. Η εκεχειρία θα πραγματοποιηθεί απόψε;
• Κ.: Οχι. Η κατ’ αρχήν συμφωνία θ’ ανακοινωθεί απόψε.
• Α.: Απόψε. Και η εκεχειρία θα εξακολουθήσει μέχρι…
• Κ.: Θα επεξεργαστούν τους όρους της εκεχειρίας.
• Α.: Θα επεξεργαστούν τους όρους της εκεχειρίας;
• Κ.: Ναι.
• Α.: Και τι θα γίνει στο μεσοδιάστημα; Θα πολεμούν;
• Κ.: Αυτή είναι η εντύπωσή μου. Ναι.
Οι Έλληνες δεν πολυκατάλαβαν την πρόταση για εκεχειρία
«Μόλις μίλησα με τους Ελληνες και δεν νομίζω να πολυκατάλαβαν την πρόταση», θα εξηγήσει έτσι ο Κίσινγκερ λίγο αργότερα στον Κάλαχαν. Ακόμη καυστικότερος είναι δε στις οδηγίες του προς τον Σίσκο: «Τηλεφώνησα στον Ελληνα πρωθυπουργό κι είπε πως θα μπορούσαν να συναντηθούν την Τρίτη, αλλά αυτό ήταν όταν νόμιζε πως θα υπάρξει εκεχειρία. […] Κι όταν του έκανα αυτή την πρόταση, δεν την απέρριψε. Είπε πως είναι τελείως καινούργια· πρέπει να το μελετήσουν. Μπορείς τώρα ν’ αναλάβεις τη συνέχεια; Δεν νομίζω πως το κατάλαβε πλήρως».
Τα απομνημονεύματα του Ανδρουτσόπουλου επιβεβαιώνουν πλήρως αυτή την εκτίμηση. Ο Κίσινγκερ, διαβάζουμε, «ετηλεφώνησε και πάλιν διά με διαβεβαιώση περί της παρεμβάσεώς του διά την κατάπαυσιν του πυρός» («Η μαρτυρία ενός πρωθυπουργού», Αθήναι 1993, σ.421).
Τέλος καλό…
Τελική κατάληξη του πρώτου Αττίλα ήταν, ως γνωστόν, η κατάρρευση της χούντας Ιωαννίδη και η δημοκρατική τομή της Μεταπολίτευσης. Τα διαθέσιμα τηλεφωνήματα του Κίσινγκερ μας επιτρέπουν μια φευγαλέα μόνο ματιά στο σχετικό υπερατλαντικό παρασκήνιο.
«Διάβασα τα τηλεγραφήματα κι είχα κι εγώ μιαν ενδιαφέρουσα αναφορά από την Αθήνα, από μια πηγή. Κάθε αλλαγή που θα γίνει θα είναι προς το χειρότερο», τον πληροφορεί λ.χ. το πρωί της 21ης Ιουλίου ο Βρετανός ομόλογός του. Ο ίδιος ο Κίσινγκερ μόλις είχε βγει από μια φορτισμένη σύσκεψη της διυπηρεσιακής Ομάδας Ειδικών Δράσεων κι έσπευσε να ενημερώσει τον ομόφρονα επιτελάρχη του Λευκού Οίκου, Αλεξάντερ Χέιγκ: «Εχουμε μαζικό πρόβλημα με το Αμύνης. Ο Σλέσινγκερ ήρθε στη συνάντηση. Εχει πάρει μια απόλυτη θέση γι’ ανατροπή των Ελλήνων. […] Εχω υπερκεραστεί από τα αριστερά. […] Ο Σλέσινγκερ προτείνει να υποκαταστήσει ο βασιλιάς μια κυβέρνηση που δεν έχει ακόμη ανατραπεί. Ο [διευθυντής της CIA Ουίλιαμ] Κόλμπι έχει τώρα ταχθεί με τον Σλέσινγκερ. Είναι το χειρότερο πράγμα που έχω δει ποτέ».
Μετά το τηλεφώνημα του Κάλαχαν, θα ξαναπάρει πάλι τον Χέιγκ: «Οι Βρετανοί παρακαλάνε να σώσουμε το ελληνικό καθεστώς και να κάνουμε τους Τούρκους να πάψουν σύντομα το πυρ». Ο συνομιλητής του διαπιστώνει με νόημα, υπονοώντας -κι αυτός- κάποιον ανομολόγητο σχεδιασμό, πως «αυτό θα μπορούσε να ξηλώσει το όλο πράμα».
Στο τρίτο κατά σειρά τηλεφώνημα, ένας Κίσινγκερ σε κατάσταση υστερίας τον πληροφορεί πως «αν δεν πετύχουμε κατάπαυση πυρός σήμερα, θα γίνει πραξικόπημα στην Ελλάδα», για να διευκρινίσει σχεδόν αμέσως ότι «πραξικόπημα μπορεί να γίνει έτσι κι αλλιώς, είτε πετύχουμε εκεχειρία είτε όχι».
Η συνέχεια, μισή σελίδα περίπου, είναι λογοκριμένη.
Μια μέρα μετά, Κίσινγκερ και Κάλαχαν είναι απεναντίας αισιόδοξοι για τις εξελίξεις:
• Κ.: Αυτό που καταλαβαίνουμε είναι ότι γίνεται πραξικόπημα στην Ελλάδα.
• Τζ.Κ.: Ναι. Μου είπαν πως αυτός ο Ντάβος παίρνει την εξουσία. Ισχύει;
• Κ.: Σωστά, και η ανάγνωσή μας είναι πως δεν είναι και τόσο κακός. Είναι πιο μετριοπαθής. Εντύπωσή μου -εντύπωσή μας- είναι πως αυτό το φιλαράκι μπορεί να μην είναι και τόσο κακό στη συνεργασία μαζί του.
• Τζ.Κ.: Εντάξει, συμφωνώ, μου είπαν όμως πως είναι κάπως αντιτούρκος.
Αρχηγός του Γ’ Σώματος Στρατού, ο Ιωάννης Ντάβος έπαιξε όντως καθοριστικό ρόλο στη Μεταπολίτευση, δίχως όμως να «πάρει την εξουσία». Ετσι κι αλλιώς, οι δυο συνάδελφοι ένιωθαν πάντως δικαιωμένοι:
• Κ.: Αλήθεια τη χάρηκα τη συνεργασία μαζί σου επ’ αυτού.
• Τζ.Κ.: Κι εγώ στ’ αλήθεια. Νομίζω πως δεν τα πήγαμε και τόσο άσχημα, ε;
• Κ.: Νομίζω ότι βγήκαμε με καθαρό κέρδος.
Ο Κληρίδης η πρώτη επιλογή των Αμερικανών
Στις 23/7 ο Κίσινγκερ πανηγυρίζει πλέον ανοιχτά, μιλώντας με τον κυβερνήτη της Ν. Υόρκης, Νέλσον Ροκφέλερ:
• Κ.: Τα πράγματα ήρθαν όπως ακριβώς θέλουμε. Ο Σαμψών έφυγε κι έχουν εκεί έναν τύπο που ήταν στ’ αλήθεια η πρώτη επιλογή μας.
• Ρ.: Αν είναι όπως τα λες, είναι μια χαρά.
• Κ.: Διατηρούμε όμως ανοιχτό και το δικαίωμα επιλογής του άλλου.
• Ρ.: Βγήκαν λοιπόν όλα σύμφωνα με το σχέδιο.
• Κ.: Ναι, και κρατήσαμε τους Ρώσους έξω τελείως απ’ αυτό.
Βρισκόμαστε στις 24/7/1974 κι ο Σλέσινγκερ ανταλλάσσει με τον Κίσινγκερ φαρμακερές φιλοφρονήσεις:
• Σ.: Εφερες σε πέρας ένα πραξικόπημα.
• Κ.: Το ανακοίνωσα χθες στον Τύπο.
• Σ.: Ο στόχος επετεύχθη. Είχα μια μακρά συνομιλία με τον [υφυπουργό Αμυνας] Μπομπ Ελσγουορθ. Δεν ξέρω αν είχες μια πλήρη ενημέρωση από τον Σίσκο.
• Κ.: Οχι, κατέθετα όλο το πρωί [για το Γουοτεργκέιτ]. Θα συναντήσω τον Σίσκο μόλις τώρα.
• Σ.: Λέει πως αυτός και ο Σίσκο συμφωνούν. Το θέμα για το οποίο πρέπει να σε ενημερώσει …κάποιες από τις αδυναμίες που εντοπίστηκαν στην πρεσβεία της Αθήνας επ’ αυτού. [δυο σειρές λογοκριμένες].
• Κ.: Την ανατροπή στην Κύπρο;
• Σ.: … μπορεί να σκέφτηκαν πως είχαν αμερικανική έγκριση.
[έξι σειρές λογοκριμένες]
• Σ.: Ναι, το βλέπω.
• Κ.: Αν αυτό αληθεύει, θα μιλήσω γι’ αυτό με τον Σίσκο. Τότε, έχω μια βάση για να κάνω κάτι.
• Σ.: [μια σειρά λογοκριμένη]
• Κ.: Ναι.
Τη συνέχεια θα τη μάθουμε αν και όταν αποχαρακτηριστούν τα λογοκριμένα.
