Χώρος ιδεολογικοπολιτικής ζύμωσης και πολιτιστικής καλλιέργειας, το Πολιτιστικό Κέντρο Ναζίμ Χικμέτ της Κωνσταντινούπολης αποτελεί μέρος της ιστορικής πορείας του Κομμουνιστικού Κόμματος Τουρκίας.
Οι Murat Akad (Μουράτ Ακάντ) και Oğuz Kavala (Ογούζ Καβαλά), μέλη του Κεντρικού Συμβουλίου του Κομμουνιστικού Κόμματος Τουρκίας, το οποίο διαχειρίζεται τα Πολιτιστικά Κέντρα Ναζίμ Χικμέτ σε διάφορες περιοχές της Τουρκίας, φιλοξένησαν τη «Χ» στο κτίριο του Κέντρου, στην περιοχή Kadıköy, και μίλησαν για την ιστορία των ιδρυμάτων αυτών, τη συμβολή τους στην προώθηση μιας άλλης αντίληψης για τον πολιτισμό και την ανάγκη παραγωγής πολιτιστικού υλικού κόντρα στη βιομηχανία ψυχαγωγίας που κυριαρχεί στη σημερινή κοινωνία.
Του Καλλή Αντούνα
Ας ξεκινήσουµε µε µια σύσταση του Πολιτιστικού Κέντρου «Ναζίµ Χικµέτ». Πότε, υπό ποιες συνθήκες και γιατί ιδρύθηκε;
Προτού λειτουργήσει το κέντρο σε αυτό το κτίριο, είχαµε ξεκινήσει µε κάποιες πολιτιστικές δραστηριότητες στο «Σπίτι του Ναζίµ Χικµέτ» (Nazim Hikmet Evi) στις αρχές της δεκαετίας του 1990, το οποίο δεν βρίσκεται µακριά από εδώ, στο κέντρο της περιοχής Kadıköy.
Ακολούθως, µεταφέρθηκε στην άλλη πλευρά της πόλης, στην περιοχή Beyoğlu, στο δρόµο İstiklal. Αν και ακόµα δεν είχε πάρει το σηµερινό του όνοµα, η τοποθεσία ήταν βοηθητική για εµάς. Εκείνη την περίοδο η περιοχή αυτή ήταν το πολιτιστικό κέντρο της πόλης, αν και σήµερα είναι πολύ πιο εµπορική και τουριστική περιοχή. Με το πέρασµα των χρόνων η περιοχή πέρασε από διαδικασία αστικής ανάπλασης, οπότε η πολιτιστική περιοχή της πόλης σταδιακά µεταφέρθηκε στο Kadıköy, το οποίο διατηρεί αυτόν τον τίτλο µέχρι και σήµερα.
Τη δεκαετία του ’90 ήταν ακόµη αδύνατο νοµικά να παράγεις πολιτική υπό το όνοµα «Κοµµουνιστικό Κόµµα», οπότε δραστηριοποιούµασταν µε το όνοµα «Κόµµα για τη Σοσιαλιστική Εξουσία». Πήραµε το όνοµα (Κοµµουνιστικό Κόµµα Τουρκίας) νόµιµα το 2002, αλλά µέχρι τότε δηλώναµε ανοικτά και δηµόσια πως είµαστε κοµµουνιστές. Για αυτό ήταν σηµαντικό για εµάς να παράγουµε πολιτιστικές δραστηριότητες, και όχι µόνο, όπως µικρές συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις, µαθήµατα γλώσσας κτλ.
«Ο εραστής σου είναι κοµµουνιστής…»
Τέλη της δεκαετίας του ’90, περίοδος στην οποία οι φιλελεύθερες ιδέες βρίσκονταν στην επίθεση, είχε γίνει θέµα συζήτησης ο ίδιος ο Ναζίµ Χικµέτ, ο οποίος έως πρότινος ήταν αποκηρυγµένος κοµµουνιστής ποιητής. Στο όνοµα, λοιπόν, της λεγόµενης εκδηµοκρατικοποίησης της χώρας, ο κόσµος ξεκίνησε να µιλά θετικά για τον Ναζίµ Χικµέτ και το γεγονός πως ήταν κοµµουνιστής σχεδόν ξεχάστηκε. Τον προωθούσαν ως «εθνικό ποιητή». Ακόµα και δεξιοί και ακροδεξιοί πολιτικοί προωθούσαν την ποίησή του. Οπότε εµείς προσπαθήσαµε να κάνουµε δύο πράγµατα. Το ένα ήταν να θέσουµε τη βάση για τη νοµιµοποιηµένη επανίδρυση του Κοµµουνιστικού Κόµµατος και το δεύτερο να επανασυνδέσουµε το όνοµα του Ναζίµ Χικµέτ µε την κοµµουνιστική του ταυτότητα, απέναντι σε αυτούς που αναπαρήγαγαν απλά τον «δηµοκρατικό» και «εθνικό» του χαρακτήρα και ήµασταν επιτυχείς σε αυτό.
Κάναµε µια εκστρατεία για τον Ναζίµ Χικµέτ, µε τίτλο ένα στίχο από ποίηµα-επιστολή προς µία από τις συζύγους του, «Ο εραστής σου είναι κοµµουνιστής». Ετοιµάσαµε αφίσες και πανό και τα κρεµούσαµε σε όλη την Κωνσταντινούπολη αλλά και σε άλλες πόλεις. Στο κέντρο της Κωνσταντινούπολης όλοι οι τοίχοι ήταν γεµάτοι µε αφίσες. Οργανώσαµε και εκστρατεία συλλογής υπογραφών, η οποία περιλάµβανε και την αποκατάσταση της τουρκικής υπηκοότητας του Ναζίµ Χικµέτ, η οποία του είχε στερηθεί. Μαζέψαµε περίπου 1.500.000 υπογραφές σε σύντοµο χρονικό διάστηµα.
Η διαδικασία αυτή βοήθησε το κόµµα µας να γίνει γνωστό στον κόσµο και να αποκτήσουµε περισσότερη επαφή και µε διανοούµενους.
Μετά τη νόµιµη επανίδρυση του κόµµατός µας και τη χρήση του ονόµατος «Κοµµουνιστικό Κόµµα», ξεκινήσαµε να ψάχνουµε άλλο κτίριο για τις πολιτιστικές µας δράσεις και ανακαλύψαµε αυτό το κτίριο που ανήκε στην αρµενική κοινότητα και χρησιµοποιείτο ως δηµοτικό σχολείο µέχρι τις αρχές του 1980, όταν και έκλεισε λόγω του πραξικοπήµατος.
Εκείνη την περίοδο η Τουρκία βρισκόταν στη φάση εκδηµοκρατικοποίησης λόγω της αίτησης για ένταξη στην ΕΕ, οπότε κάποιες νοµοθεσίες έγιναν πιο δηµοκρατικές, µε αποτέλεσµα περιουσίες των τραστ των µειονοτήτων να επιστραφούν πίσω σε αυτά. Το ενοικιάσαµε από τα τραστ των Αρµενίων και το ανακαινίσαµε από το µηδέν, χωρίς χορηγίες και έσοδα εκτός του κόµµατος, πέραν του πλακόστρωτου στον κήπο που ήταν χορηγία από τον δήµο. Όλα τα υπόλοιπα έγιναν από συντρόφους. Ανακαινίστηκε πλήρως µετά από ένα χρόνο, το 2004.
Ποιες δράσεις και δραστηριότητες προσφέρει σήµερα;
Φιλοξενούνται πάρα πολλές δραστηριότητες εδώ σήµερα. Στο χώρο υπάρχει µικρό αµφιθέατρο, το οποίο φιλοξενεί γύρω στα 150 άτοµα και προσφέρεται για µουσικές δραστηριότητες, θεατρικές παραστάσεις, πολιτικές συζητήσεις. Στο κτίριο υπάρχουν και άλλες αίθουσες, όπου προσφέρονται διάφορα µαθήµατα, για µικρά παιδιά αλλά και ενήλικες.
Πέραν των πολιτιστικών µαθηµάτων (χορός, θέατρο, µουσική, τέχνες κτλ.) προσφέρονται και µαθήµατα ξένων γλωσσών, µεταξύ των οποίων και της ελληνικής γλώσσας. Την ίδια ώρα προσφέρουµε και πολιτικά µαθήµατα, για παράδειγµα για τον Μαρξισµό και την Πολιτική Οικονοµία.
Όταν ο καιρός το επιτρέπει, χρησιµοποιούµε και τον κήπο.
Σε κάποιες ειδικές περιστάσεις, όπως τις επετείους γέννησης και θανάτου του Ναζίµ Χικµέτ, χρησιµοποιούµε πιο µεγάλους χώρους.
Σχετικά µε τα µαθήµατα ελληνικής γλώσσας και ελληνικών χορών, υπάρχει καθόλου ενδιαφέρον;
∆εν µπορούµε να πούµε πως για τη γλώσσα υπάρχει τεράστιο ενδιαφέρον, αλλά υπάρχει πιο έντονα ανάµεσα στους νέους. Έχουµε γύρω στους 5-10 µαθητές κάθε εξάµηνο και ανανεώνονται κάθε φορά. Εννοείται όµως στα πολιτιστικά µαθήµατα υπάρχει περισσότερο ενδιαφέρον, οπότε στους ελληνικούς χορούς υπάρχει µεγαλύτερο ενδιαφέρον.
Λειτουργούν, όµως, Πολιτιστικά Κέντρα «Ναζίµ Χικµέτ» και σε άλλες πόλεις, σωστά;
Το Πολιτιστικό Κέντρο στην Άγκυρα λειτούργησε 5 χρόνια µετά από αυτό στην Κωνσταντινούπολη, αυτό της Σµύρνης µερικά χρόνια µετά και αυτό στην Αττάλεια πολύ πρόσφατα, ίσως πριν 2 χρόνια. Είχαµε και άλλα Πολιτιστικά Κέντρα σε άλλες πόλεις, όπως τα Άδανα και την Αδριανούπολη, αλλά δεν ήταν δυνατό να τα συντηρούµε.
Αυτό της Σµύρνης έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Είναι ένας παλιός κινηµατογράφος, πολύ µεγάλος χώρος στο κέντρο της πόλης.
Σήµερα που γίνεται τεράστια προσπάθεια να κυριαρχήσει το κυρίαρχο αφήγηµα της αστικής τάξης για τον πολιτισµό, ποια η σηµασία της προώθησης του «φωτός» κόντρα στο «σκοτάδι»;
∆εν είναι εύκολο να απαντηθεί αυτή η ερώτηση, καθώς είναι µια σηµαντική ερώτηση. Είναι αµφιλεγόµενο το κατά πόσο µπορούν να αντικατοπτριστούν οι ιδέες µας και η προσέγγισή µας του πώς θα έπρεπε να είναι ο πολιτισµός, που εξαρτάται και από τη δύναµη της πολιτικής δουλειάς.
Μπορούµε να αντικατοπτρίζουµε τις ιδέες του Ναζίµ Χικµέτ και το τι θεωρούµε ότι πρέπει να γίνει, αλλά για να µπορείς να αγωνιστείς για τον πολιτισµό πρέπει επίσης να τον παράγεις. Για παράδειγµα στον κινηµατογράφο, για να δείξεις το πώς θα έπρεπε να είναι ο κινηµατογράφος, πρέπει να παράγεις ταινίες, κάτι που έχουµε κάνει στο παρελθόν, αλλά χρειάζονται πολλά λεφτά για να γίνει κάτι τέτοιο.
∆εν είναι εύκολο να ακουστεί η φωνή σου όταν υπάρχει αυτή η τεράστια βιοµηχανία «πολιτισµού», αλλά και πάλι σε µια σεµνή προσπάθεια έχουµε κάποιες επιτυχίες.
Θεωρείτε πως ο πολιτισµός είναι ένα εργαλείο προώθησης της ειρήνης κόντρα στον πόλεµο, ιδιαίτερα σήµερα;
Φυσικά, ο πολιτισµός είναι µέσο προώθησης της ειρήνης και παλαιότερα φιλοξενήσαµε διάφορες εκθέσεις µε αυτόν το σκοπό. Γενικότερα προσπαθούµε να ακολουθούµε τις πολιτικές εξελίξεις, έτσι ώστε και η πολιτιστική µας δράση να ασχολείται µε αυτά τα θέµατα, για να ενδιαφέρεται και περισσότερος κόσµος να συµµετέχει σε αυτές τις δράσεις. Συµµετέχουµε, επίσης, και σε διεθνείς δράσεις ως Πολιτιστικό Κέντρο σε άλλες χώρες και φιλοξενούµε µουσικά και θεατρικά σχήµατα από άλλες χώρες για την προώθηση της ειρήνης µεταξύ των λαών.
