Η αρνητική στάση των ελληνικών κυβερνήσεων
Μέρος 2ο
Όλες οι διεργασίες για την ανάληψη ένοπλης δράσης στην Κύπρο εναντίον των Βρετανών αποικιστών, με στόχο την ένωση, έγιναν στην Αθήνα.
Εκεί συστάθηκε η Επιτροπή Αγώνα, εκεί έγιναν οι συνεδριάσεις της, εκεί ορίστηκε ο στρατιωτικός αρχηγός, από την Ελλάδα έφτασαν στην Κύπρο τα πρώτα όπλα.
Ένας παράγοντας ο οποίος μένει εκτός εξέτασης είναι η πραγματική στάση των ελληνικών κυβερνήσεων.
Ο ασφυκτικός κλοιός ΗΠΑ και Μ. Βρετανίας
Η αλήθεια είναι ότι η Ελλάδα δεν ήταν σε θέση εκείνη την περίοδο να ανταποκριθεί και να βοηθήσει την Κύπρο, ακόμα κι αν το ήθελε πραγματικά.
Η στάση του ελληνικού κράτους ήταν απόλυτα δικαιολογημένη, αφού αν δούμε αντικειμενικά τα πράγματα, μόλις είχε βγει από την κατοχή και τον εμφύλιο που ρήμαξαν τη χώρα απ’ όλες τις απόψεις και ιδιαίτερα οικονομικά.
Συνεπεία αυτών των επιπτώσεων η Ελλάδα ήταν κάτω από τον πλήρη έλεγχο των ΗΠΑ και της Μεγάλης Βρετανίας οι οποίες έλεγχαν τα πάντα, από την πολιτική μέχρι την οικονομική ζωή της χώρας.
Ήδη από το 1947 βρισκόταν σε ισχύ το αμερικανικό «Δόγμα Τρούμαν» βάση του οποίου οι Ηνωμένες Πολιτείες θα υποστήριζαν την Ελλάδα και την Τουρκία οικονομικά και στρατιωτικά για να αποτραπεί η πτώση τους στην Σοβιετική σφαίρα επιρροής.
Από την άλλη, μετά την απελευθέρωση οι Βρετανοί εξακολούθησαν να αποτελούν τον βασικότερο παράγοντα που διαμόρφωσε τις εξελίξεις στην Ελλάδα, αφού με τη δική τους συμβολή νικήθηκε η Αριστερά, στηρίζοντας τον ελληνικό στρατό εναντίον του ΔΣΕ.
Ο Βλάσης Αγκτζίδης σημειώνει χαρακτηριστικά ότι «Η επιρροή που ασκούσε η Βρετανία στα ελληνικά πράγματα μπορεί να χαρακτηριστεί ως ολοκληρωτικός έλεγχος. (…) Μετά την εισβολή των Γερμανών στην Ελλάδα και την κατάρρευση του Μετώπου, οι Βρετανοί μετέφεραν στη Μέση Ανατολή τον μονάρχη, την κυβέρνησή του και τα στελέχη που θεωρούσαν ότι θα μπορούσαν να έχουν σημαντικό ρόλο».
«Η Ελλάς αναπνέει με δύο πνεύμονας…»
Για τους Ε/κύπριους όμως όλα αυτά ήταν ψιλά γράμματα.
Η στάση της Ελλάδας είχε ξεκαθαριστεί στην κυπριακή εθναρχική αντιπροσωπεία η οποία μετέβη μετά το δημοψήφισμα του 1950 στην Ελλάδα.
Κι εξηγήθηκε επαρκώς από τον Γεώργιο Παπανδρέου ο οποίος τότε ήταν αντιπρόεδρος της Ελληνικής κυβέρνησης.
Μπροστά στο αίτημα της αντιπροσωπείας για υποστήριξη της Κύπρου, ο Γ. Παπανδρέου το έκανε ξεκάθαρο ότι η επίσημη Αθήνα δεν επιθυμούσε τη συγκεκριμένη στιγμή να συγκρουστεί με το Λονδίνο. Ο Γ. Παπανδρέου είχε πει τότε τη γνωστή φράση: «Η Ελλάς αναπνέει σήμερον με δύο πνεύμονας, τον μεν αγγλικόν, τον δε αμερικανικόν. Δεν ημπορεί, λόγω του Κυπριακού, να διακινδυνεύσει από ασφυξίαν».
Όμως ούτε ο νεαρός κι άπειρος πολιτικά Μακάριος μπορούσε να συνειδητοποιήσει το μέγεθος της κατάστασης, ούτε φυσικά και τα μέλη της Εθναρχίας τα οποία είχαν γαλουχηθεί μόνο με τα ιδανικά της ένωσης και τίποτε άλλο.
Πόσο δεν μάλλον θα μπορούσε να αντιληφθεί αυτές τις «λεπτομέρειες» ο Γεώργιος Γρίβας που σύμφωνα με τις αναφορές όλων των συνεργατών του, δεν διέθετε επαρκές πολιτικό κριτήριο.
Οι δύο «σχολές» του Ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών
Ο Μακάριος μετά την εκλογή του στον αρχιεπισκοπικό θρόνο τον Οκτώβριο του 1950, μετέβη στην Αθήνα για διαβουλεύσεις με την ελληνική κυβέρνηση και την πολιτική ηγεσία για τον χειρισμό του κυπριακού.
Όπως σημειώνει ο Άγγελος Βλάχος, στο ελληνικό ΥΠΕΞ ήταν αντίθετοι ακόμα και για διεθνοποίηση του Κυπριακού, διότι πίστευαν ότι μια τέτοια κίνηση θα την εκμεταλλευόταν η ΕΣΣΔ για να δημιουργήσει κρίση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
Εξηγεί ότι παρόλα ταύτα, στο Υπουργείο Εξωτερικών υπήρχαν δύο «σχολές» σκέψης. Η μία «υπέρ της διεξαγωγής πολιτικού αγώνος για την άμεση Ένωση, η άλλη υπέρ της σταδιακής λύσεως».
Σημειώνει επίσης ότι η πρώτη «σχολή» παραγνώριζε «την βέβαιη αντίδραση της Τουρκίας και την πλέον ή βέβαιη αντίδραση της Αγγλίας».
Η δεύτερη «σχολή», στην οποία ανήκε και ο ίδιος ο Βλάχος, θεωρούσε βέβαιο τον σχηματισμό αγγλο-τουρκικού μετώπου εναντίον της ανίσχυρης Ελλάδας, ενώ όσον αφορά τη στάση των ΗΠΑ, εκτιμούσε ότι δεν θα υποστήριζε την Ελλάδα, πράγμα που φάνηκε, όπως σημειώνει, με την έναρξη της δράσης της ΕΟΚΑ.
Να μην διαταραχθούν οι Ελληνοβρετανικές σχέσεις
Στην Αθήνα όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις μετά τον εμφύλιο, είχαν ως κύριο γνώμονα να μη διαταραχθούν οι σχέσεις της χώρας με τους Βρετανούς.
Κινούνταν όλες περίπου στη παλαιότερη γραμμή Ελ. Βενιζέλου ότι το κυπριακό θα λυθεί μέσω της φιλίας μεταξύ των δύο χωρών κι όχι μέσω αντιπαραθέσεων.
Ο Νίκος Κρανιδιώτης σημειώνει ότι τότε η κυβέρνηση Σοφοκλή Βενιζέλου ήταν πρόθυμη να εξασφαλίσει βάσεις στη Μ. Βρετανία τόσο στην Κύπρο όσο και σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια. Σε ότι αφορά τα στρατηγικά συμφέροντα, τονίζει ότι αυτά «αφορούσαν πλέον τις ευρύτερες στρατηγικές ανάγκες του ΝΑΤΟ κι όχι μονάχα εκείνα της Μ. Βρετανίας».
Οι σχέσεις με την Τουρκία και η ένταξη στο ΝΑΤΟ
Είναι σημαντικό να σημειωθεί πως το 1952 ο πρωθυπουργός Σοφοκλής Βενιζέλος άλλαξε την πολιτική της ελληνικής κυβέρνησης παρά την αντίθετη στάση των κομμάτων και υιοθέτησε μια νέα πολιτική παραμερισμού του κυπριακού, ακόμα και φιλικής ανακίνησης του θέματος, με τη δικαιολογία ότι «αι σημεριναί περιστάσεις δεν επιτρέπουν επίσπευσιν του Κυπριακού αιτήματος».
Ο Κρανιδιώτης σημειώνει μάλιστα ότι είναι η εποχή που η Ελλάδα καταβάλλει σημαντική προσπάθεια (με την προοπτική της εισόδου της Ελλάδας και της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ) να συσφίξει τις σχέσεις με την Τουρκία και τον Ιανουάριο του 1952 επισκέπτεται και την Άγκυρα, ενώ τον Απρίλιο επισκέπτεται την Αθήνα ο τούρκος ομόλογος του Ατνάν Μεντερές.
Επίσης, το Ιούνιο του ίδιου χρόνου, επισκέπτεται την Τουρκία ο βασιλιάς Παύλος και το Νοέμβριο επισκέπτεται την Αθήνα ο πρόεδρος της Τουρκίας Τζελάλ Μπαγιάρ.
Ο Παπάγος στην εξουσία
Στις 16 Νοεμβρίου 1952 άλλαξε η εξουσία στην Ελλάδα και στην πρωθυπουργία βρέθηκε ο Στρατάρχης Αλέξανδρος Παπάγος, αρχηγός του κόμματος του «Ελληνικού Συναγερμού».
Και επί Παπάγου η ελληνική στάση απέναντι στο κυπριακό δεν άλλαξε και πολύ και η Ελλάδα εξακολουθούσε να βλέπει με επιφύλαξη κάθε κίνηση υπέρ της Κύπρου. Πόσο δε μάλλον το ενδεχόμενο ενός ένοπλου αγώνα για ένωση με την Ελλάδα.
Στην εξωτερική πολιτική η νέα κυβέρνηση ευθυγραμμίστηκε με την πολιτική των Η.Π.Α. κατανοώντας την ηγετική τους σημασία μεταξύ των χωρών του «ελευθέρου κόσμου» και τους παραχώρησε το δικαίωμα της δημιουργίας στρατιωτικών βάσεων στο ελληνικό έδαφος.
Έτσι η Ελλάδα δέθηκε πιο πολύ στο δυτικό στρατόπεδο.
Ο Παπάγος παρέμεινε πιστός στο δόγμα της ελληνο-αγγλικής φιλίας.
Ωστόσο εκείνο που παρατηρήθηκε ήταν η κατάθεση προσφυγής στον ΟΗΕ για την Κύπρο στις 16 Αυγούστου 1954.
Αυτές ήταν οι συνθήκες όταν η ηγεσία των Ε/κυπρίων αποφάσιζε να προχωρήσει σε ένοπλο αγώνα.
Χωρίς να λαμβάνει υπόψη της τα δεδομένα κι επιμένοντας άτεγκτα στον στόχο που η ίδια είχε καθορίσει, η ηγεσία των Ε/κυπρίων με επικεφαλής τον Μακάριο, έκριναν ότι η πρόκληση αναταραχής στην Κύπρο (είτε μέσω δολιοφθορών όπως ήθελε ο Μακάριος είτε μέσω αντάρτικου όπως ήθελε ο Γρίβας και οι συνεργάτες του, θα προκαλείτο διεθνές ενδιαφέρον για την κυπριακή υπόθεση.
Τα πράγματα όμως δεν εξελίχθηκαν σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Εθναρχίας και της ομάδας του Γρίβα στην Αθήνα.
ΛΕΖΑΝΤΕΣ
1. Ο 33ος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής (1945-1953) Χάρι Τρούμαν. Με το γνωστό «Δόγμα» του, έδεσε την Ελλάδα στο άρμα της Δύσης, καθιστώντας την Αθήνα απόλυτα δέσμια των ΗΠΑ και της Μ. Βρετανίας.
2. Με την ενθρόνιση στον αρχιεπισκοπικό θρόνο του Μακαρίου Γ’, ο αγώνας της Κύπρου για ένωση με την Ελλάδα μπαίνει σε νέα πλαίσια, τα οποία θα καθορίσουν το μέλλον της Κύπρου.
3. Σοφοκλής Βενιζέλος και Γ. Παπανδρέου. Και οι δύο ήταν αντίθετοι με ενέργειες στο κυπριακό που θα έθεταν σε κίνδυνο την ελληνο-αγγλική φιλία.
4. Επιστολή Μακαρίου προς Σοφοκλή Βενιζέλο ημ. 12 Φεβρουαρίου 1951. Εκφράζει την απογοήτευση των κυπρίων για την απαγόρευση από την ελλ. Κυβέρνηση διαφώτισης για το κυπριακό. (Πηγή, Μουσείο Μπενάκι – Αρχείο Σ. Βενιζέλου,
