Του Κωνσταντίνου Ζαχαρίου
Ένας στους τέσσερις εργαζόμενους στην Κύπρο δουλεύει και τα Σαββατοκύριακα για να τα βγάλει πέρα. Σε ορισμένους τομείς μάλιστα το ποσοστό ξεπερνά το 50%, με την πραγματικότητα για χιλιάδες εργαζομένους να χαρακτηρίζεται από εξάντληση, χαμηλά εισοδήματα και ελάχιστο ελεύθερο χρόνο.
Σύμφωνα με έκθεση της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας (Eurostat), το 26,8% των εργαζομένων στην Κύπρο εργάζεται και τα Σαββατοκύριακα, ποσοστό πολύ υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ, ο οποίος διαμορφώνεται στο 22,3%. Σημειώνεται μάλιστα ότι η έκθεση κατατάσσει την Κύπρο στην τέταρτη θέση μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ, πίσω από την Ελλάδα (41,3%), την Ιταλία (35,2%) και τη Γαλλία (29,3%). Στην αντίπερα όχθη, χώρες όπως η Λιθουανία (3,9%), η Ουγγαρία (7%) και η Πολωνία (8,5%) παρουσιάζουν πιο χαμηλά ποσοστά και φυσικά πιο ψηλό βαθμό συμφιλίωσης μεταξύ του εργασιακού και του οικογενειακού βίου.
Σημειώνεται ότι οι Κύπριοι εργαζόμενοι παρουσιάζουν επίσης τα πιο υψηλά ποσοστά υπερωριακής απασχόλησης στην Ευρώπη. Παρ’ όλα αυτά, οι μισθοί και τα ωφελήματα παραμένουν σημαντικά χαμηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, φτάνοντας μέχρι και το 60% κάτω. Πρόκειται για μια άνιση εξίσωση, η οποία ενισχύει την εργασιακή ανασφάλεια και το αίσθημα αδικίας ανάμεσα στους εργαζομένους.
Η πραγματικότητα αυτή επηρεάζει αρνητικά τόσο την προσωπική όσο και την οικογενειακή ζωή των εργαζομένων, καθώς πολλοί αναγκάζονται να απασχολούνται και τα Σαββατοκύριακα για να συμπληρώσουν ένα αξιοπρεπές εισόδημα. Το φαινόμενο συνδέεται ευθέως με τις πολιτικές που έχουν εφαρμοστεί τα τελευταία χρόνια, όπως το συνεχές ωράριο στα καταστήματα, αλλά και με τη συνεχιζόμενη ακρίβεια σε βασικά αγαθά και υπηρεσίες.
Ανάλυση ανά επαγγελματική ομάδα
Η έκθεση της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας παρέχει αναλυτικά στοιχεία ανά επαγγελματική κατηγορία.
Στους μισθωτούς, το ποσοστό όσων εργάζονται και τα Σαββατοκύριακα στην Κύπρο φτάνει στο 26,4%, το τρίτο υψηλότερο στην ΕΕ. Μόνο η Ελλάδα (32,3%) και η Ιταλία (30,9%) ξεπερνούν την Κύπρο. Αντίθετα, χώρες όπως η Λιθουανία (3%), η Πολωνία (4,5%) και η Ουγγαρία (6,6%) βρίσκονται πολύ χαμηλότερα.
Οι αυτοαπασχολούμενοι εργοδότες με μισθωτούς εργάζονται τα Σαββατοκύριακα σε ποσοστό 50,2% στην Κύπρο, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στην ΕΕ είναι 47,5%. Στην Ελλάδα το ποσοστό φτάνει στο 70,4%, στη Γαλλία στο 65,2% και στην Ιταλία στο 60,6%.
Για τους αυτοαπασχολούμενους χωρίς υπαλλήλους, η Κύπρος εμφανίζει χαμηλότερο ποσοστό (25,4%) σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ (38,4%).
Ωστόσο, σε κατηγορίες όπως οι υπάλληλοι εξυπηρέτησης και πωλήσεων, η Κύπρος παρουσιάζει ποσοστά 54,3%, πολύ πιο πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο (49,2%) και βρίσκεται στην τέταρτη θέση μετά την Ιταλία, την Ελλάδα και την Ισπανία.
Ειδική αναφορά αξίζει και στις εργασίες καθαρισμού, αναπλήρωσης προμηθειών, φιλοξενίας και συντήρησης, όπου η Κύπρος σημειώνει το υψηλότερο ποσοστό στην ΕΕ, με 53,6% των εργαζομένων να δουλεύει και τα Σαββατοκύριακα. Ακολουθούν η Ελλάδα (46,1%) και η Ιρλανδία (39,6%).
Στον αντίποδα, διευθυντικά στελέχη στην Κύπρο εργάζονται σε ποσοστό μόλις 19,8% τα Σαββατοκύριακα, χαμηλότερα από τον μέσο όρο της ΕΕ (23,6%), ενώ επαγγελματίες και τεχνικοί επίσης βρίσκονται σε ποσοστά κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
Οικονομικές ανισότητες και κοινωνικές επιπτώσεις
Η έρευνα αποκαλύπτει ένα ανησυχητικό φαινόμενο: Όσο πιο χαμηλή είναι η επαγγελματική βαθμίδα, τόσο μεγαλύτερες οι πιθανότητες να εργάζεται κάποιος τα Σαββατοκύριακα. Οι υψηλόβαθμες θέσεις έχουν την πολυτέλεια της ξεκούρασης, ενώ οι χαμηλόμισθοι αναγκάζονται να εργάζονται περισσότερες ώρες για να επιβιώσουν.
Οι συνθήκες αυτές επιβαρύνουν όχι μόνο τους ίδιους τους εργαζομένους, αλλά και τις οικογένειές τους. Οι γονείς έχουν λιγότερο χρόνο με τα παιδιά τους, η σωματική και ψυχική κόπωση αυξάνεται και η κοινωνική απομόνωση διευρύνεται.
Η κατάσταση αυτή αγγίζει ιδιαίτερα τις γυναίκες, οι οποίες συχνά καλούνται να συνδυάσουν εργασιακές υποχρεώσεις και φροντίδα παιδιών ή ηλικιωμένων. Η συνεχής εργασία τα Σαββατοκύριακα μεταφράζεται σε αυξημένη επιβάρυνση και περιορισμένες δυνατότητες συμμετοχής στην κοινωνική και πολιτιστική ζωή.
Πολιτικές ευθύνες και θεσμική απουσία
Τα στοιχεία επιβεβαιώνουν ότι η Πολιτεία έχει αποτύχει στην ουσιαστική στήριξη των εργαζομένων.
Η απουσία ισχυρών ελέγχων για τις ώρες εργασίας, η αδυναμία ρύθμισης των ωραρίων και η περιορισμένη συλλογική διαπραγμάτευση έχουν αφήσει τους εργαζομένους εκτεθειμένους.
Επίσης, το συνεχές ωράριο στα καταστήματα φαίνεται ότι έχει οδηγήσει σε εργασιακή εξάντληση, κυρίως στον τομέα του λιανεμπορίου.
Οι εργοδοτικοί φορείς πολλές φορές επικαλούνται την ανάγκη για ανταγωνιστικότητα και εξυπηρέτηση των καταναλωτών. Ωστόσο, η απουσία ουσιαστικών πολιτικών για την ισορροπία επαγγελματικής και προσωπικής ζωής αναδεικνύει ότι το κόστος αυτού του «ανταγωνισμού» το πληρώνουν οι εργαζόμενοι.
Χαμηλοί μισθοί και ακρίβεια
Η Κύπρος παραμένει μια από τις χώρες με τους χαμηλότερους μέσους μισθούς στην ΕΕ, τη στιγμή που το κόστος ζωής αυξάνεται διαρκώς. Οι τιμές σε ενοίκια, τρόφιμα, καύσιμα και βασικές υπηρεσίες πιέζουν τα νοικοκυριά και εξανεμίζουν τους μισθούς.
Το αποτέλεσμα είναι χιλιάδες εργαζόμενοι να αναζητούν πρόσθετη εργασία τα Σαββατοκύριακα, είτε στον τομέα της εστίασης είτε σε ανεπίσημες θέσεις που συχνά δεν συνοδεύονται από συμβάσεις ή κοινωνική ασφάλιση. Πρόκειται για ένα φαύλο κύκλο φτώχειας και αβεβαιότητας που τροφοδοτείται από τις ίδιες τις εργασιακές πολιτικές.
Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις ζητούν εδώ και καιρό αυστηρότερη ρύθμιση των ωραρίων και ενίσχυση των μηχανισμών επιθεώρησης εργασίας. Επισημαίνουν επίσης πως η υπερωριακή εργασία και η εργασία τα Σαββατοκύριακα πρέπει να είναι η εξαίρεση και όχι ο κανόνας.
Παράλληλα, ζητούν την καθιέρωση κατώτατων ωφελημάτων για τους εργαζομένους που εργάζονται σε μη εργάσιμες ημέρες, την επέκταση της κάλυψης των συλλογικών συμβάσεων και την ουσιαστική ενίσχυση του κράτους πρόνοιας.
Επιπρόσθετα, οι εκπρόσωποι των εργαζομένων τονίζουν ότι η εργασία δεν μπορεί να είναι εργαλείο φθοράς και εξάντλησης, αλλά πηγή δημιουργικότητας και αξιοπρέπειας.
Εργασιακό μοντέλο υπό κρίση
Η εικόνα που αποτυπώνεται στην έκθεση της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας είναι αυτή ενός μοντέλου εργασίας που εξαντλεί τον εργαζόμενο χωρίς να του προσφέρει επαρκή ανταμοιβή.
Η Κύπρος χρειάζεται μια νέα προσέγγιση για την εργασία, που θα βάζει τον άνθρωπο στο επίκεντρο και θα εξασφαλίζει αξιοπρεπείς συνθήκες.
Η λύση δεν βρίσκεται μόνο στις στατιστικές και στις νομοθετικές ρυθμίσεις, αλλά σε μια βαθύτερη κοινωνική και πολιτική αλλαγή που αναγνωρίζει την εργασία ως δικαίωμα και όχι ως μέσο επιβίωσης. Η Πολιτεία καλείται να αναλάβει δράση, να ακούσει τους εργαζόμενους και να διαμορφώσει πολιτικές που να ανταποκρίνονται στις ανάγκες της κοινωνίας του 21ου αιώνα.
