Του Κωνσταντίνου Ζαχαρίου
Τη ζοφερή πραγματικότητα την οποία βιώνουν καθημερινά τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις –και η οποία απέχει πολύ από το «success story» το οποίο επιχειρεί να πλασάρει η κυβέρνηση– καταγράφει η έκθεση της Κομισιόν για την Κύπρο στο πλαίσιο της Εαρινής Δέσμης του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου 2025. Καταγράφει, επίσης, τις ανισότητες οι οποίες βαθαίνουν μέρα με τη μέρα και τις ευάλωτες ομάδες που μένουν πίσω.
Η «αόρατη» φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός
Η έκθεση αποκαλύπτει ότι το ποσοστό του πληθυσμού που βρίσκεται στο φάσμα της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού (AROPE) ανέρχεται σε 17,1%, και 14,8% στα παιδιά. Σημειώνεται, επίσης, ότι παρά τις διακηρύξεις για «κοινωνική πρόοδο», στα στοιχεία καταγράφεται αύξηση κατά 11.000 άτομα σε σχέση με το 2019, την ώρα που ο εθνικός στόχος ήταν για μείωση κατά 10.000.
Αξιοσημείωτο είναι ότι η Κύπρος υπολείπεται του ευρωπαϊκού μέσου όρου όσον αφορά την αποτελεσματικότητα των κοινωνικών μεταβιβάσεων, με τον αντίκτυπο στη μείωση της φτώχειας να είναι 30,48% έναντι 34,41% στην ΕΕ.
Στις γυναίκες ηλικίας άνω των 16 ετών το ποσοστό όσων βρίσκονται στο φάσμα της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού είναι 31,7%, ενώ στους άνδρες ανέρχεται στο 30,2%.
Άτομα με αναπηρία: Στο περιθώριο της ανάπτυξης
Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί η κατάσταση των ατόμων με αναπηρίες. Σύμφωνα με την έκθεση της Κομισιόν για την Κύπρο, το 31% των ατόμων με αναπηρίες βρίσκεται σε κατάσταση φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού (αύξηση από 29,7% το 2023), με το χάσμα σε σχέση με τα άτομα χωρίς αναπηρία να φτάνει τις 17,7 ποσοστιαίες μονάδες –πολύ πιο πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ (10,9%).
Η Κομισιόν ζητά, μάλιστα, την επανεξέταση των κριτηρίων του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος (ΕΕΕ), καθώς και την επέκταση κινήτρων προς τις ιδιωτικές επιχειρήσεις για απασχόληση ατόμων με αναπηρία.
Ηλικιωμένοι: Εγκατάλειψη και συντάξεις φτώχειας με πέναλτι 12%
Εν τω μεταξύ, την ώρα που η κυβέρνηση αρνείται να δώσει λύση στο πρόβλημα με το πέναλτι 12% στις συντάξεις και συνεχώς σπρώχνει για μεταγενέστερο χρόνο τη μεταρρύθμιση του Συνταξιοδοτικού, η έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αποκαλύπτει ότι το 31,5% των ηλικιωμένων (65+) βρίσκεται σε κατάσταση φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού –πολύ πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ (19,4%). Σημειώνεται, επίσης, ότι το χάσμα συντάξεων μεταξύ ανδρών και γυναικών φτάνει το 29%, ενώ η αναπλήρωση εισοδήματος μέσω συντάξεων θεωρείται χαμηλή.
Τραγική η κατάσταση στη μακροχρόνια φροντίδα
Παράλληλα, η μακροχρόνια φροντίδα βρίσκεται σε τραγική κατάσταση: Οι δημόσιες δαπάνες ανέρχονται μόλις σε 0,2% του ΑΕΠ (ΕΕ: 1,7%), με μόλις 5,3 νοσηλευτές ανά 1.000 κατοίκους (ΕΕ: 7,6) και λιγότερους από 6 εργαζομένους ανά 1.000 ηλικιωμένους (ΕΕ: 32) στον τομέα της μακροχρόνιας φροντίδας. Σημειώνεται, επίσης, ότι μόνο το 19,3% των ηλικιωμένων με σοβαρές δυσκολίες λαμβάνει κατ’ οίκον φροντίδα, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στην ΕΕ είναι 28,6% (μέσος όρος στα 27 κράτη-μέλη της ΕΕ).
Εργασία, μεταναστευτική εργασία και κοινωνική προστασία
Η κοινωνική προστασία για τους αυτοαπασχολούμενους είναι σχεδόν ανύπαρκτη: Δεν καλύπτονται από επίδομα ανεργίας ή εργατικών ατυχημάτων, ενώ ο αντίκτυπος των κοινωνικών μεταβιβάσεων για αυτή την ομάδα είναι μόλις 8,6% (ΕΕ: 26,6%).
Επίσης, η οικιακή φροντίδα και η μακροχρόνια φροντίδα βασίζονται σε μετανάστριες/οικιακές βοηθούς, πολλές από τις οποίες εργάζονται σε συνθήκες επισφάλειας. Όπως επισημαίνεται στην έκθεση, η Κύπρος δεν έχει κυρώσει ακόμη τη Σύμβαση της ΔΟΕ για οικιακούς εργαζομένους.
Κοινωνική οικονομία σε λήθαργο
Ο τομέας της κοινωνικής οικονομίας παραμένει υπανάπτυκτος, ενώ η αποϊδρυματοποίηση και η κοινωνική στέγαση είναι σχεδόν ανύπαρκτες. Η αναφορά της Κομισιόν είναι σαφής: Η Κύπρος δεν διαθέτει δομημένη στρατηγική κοινωνικής πολιτικής, ούτε καν αντικειμενικά κριτήρια εξάρτησης για λίστες αναμονής μακροχρόνιας φροντίδας.
Στέγαση και ενεργειακή φτώχεια: Μια νέα κρίση γεννιέται
Η έκθεση της Κομισιόν για την Κύπρο επισημαίνει, επίσης, ότι οι τιμές των κατοικιών αυξήθηκαν κατά 12% από το 2015, με την προσβασιμότητα στην ενοικίαση να επιδεινώνεται.
Σημειώνεται, παράλληλα, ότι ποσοστό 11,2% δηλώνει σοβαρές στεγαστικές δυσκολίες (ΕΕ: 4,9%), ενώ 14,6% δεν μπορεί να θερμάνει επαρκώς την κατοικία του (ΕΕ: 9,2%). Μάλιστα, μεταξύ όσων βρίσκονται στο φάσμα της φτώχειας, το ποσοστό φτάνει στο 42,5% και είναι το 2ο υψηλότερο στην ΕΕ.
Επιπλέον, 7,8% αδυνατούν οικονομικά να ανταποκριθούν έγκαιρα στις υποχρεώσεις τους όσον αφορά την εξόφληση λογαριασμών κοινής ωφέλειας (ΕΕ: 6,9%) και 31,6% ζουν σε κατοικίες με διαρροές και υγρασία (ΕΕ: 15,5%).
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκαλεί το γεγονός ότι το κόστος ψύξης αντιστοιχεί στο 10,6% της τελικής ενεργειακής κατανάλωσης στις κατοικίες, όταν ο μέσος όρος στην ΕΕ είναι μόλις 0,5%.
Κοινωνία δύο ταχυτήτων
Η έκθεση της Κομισιόν συνιστά καμπανάκι κινδύνου: Η οικονομική ανάπτυξη δεν αρκεί από μόνη της όταν τα κοινωνικά θεμέλια τρίζουν. Η Κύπρος οφείλει να αναθεωρήσει άμεσα τις προτεραιότητες κοινωνικής πολιτικής, να επενδύσει ουσιαστικά στη μακροχρόνια φροντίδα, στην κοινωνική στέγαση, στην προστασία των ευάλωτων ομάδων και στη μεταρρύθμιση των κοινωνικών μεταβιβάσεων. Διαφορετικά, το τίμημα θα είναι μια κοινωνία δύο ταχυτήτων –με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη δημοκρατία, την κοινωνική συνοχή και το μέλλον της χώρας.
