Επιμέλεια Μιχάλη Μιχαήλ
Μέρος 4ο
Μετά την εισήγηση του Χ. Κίσινγκερ προς τον πρόεδρο Νίξον για επιβολή Κληρίδη στην προεδρία της Κύπρου και μη επιστροφής του Μακαρίου, ο πρέσβης των ΗΠΑ στην Άγκυρα τηλεφωνούσε ότι η Τουρκία απορρίπτει αυτή την πρόταση.
Έξω φρενών με τη διαφαινόμενη αποτυχία του σχεδίου του, βρίζοντας κι απειλώντας διαρκώς τους συνεργάτες του, ο Κίσινγκερ θα προσπαθήσει τις επόμενες ώρες να διασώσει τον βασικό κορμό του. Από συνομιλία του με τον Βρετανό ομόλογό, Τζέιμς Κάλαχαν, του πληροφορούμαστε δε πως το σχέδιο Κληρίδη στηριζόταν σε προηγούμενες, αδιευκρίνιστες συνεννοήσεις:
• Κ.: [Ο Σίσκο] πρόκειται ν’ απαιτήσει από τους Έλληνες να διαπραγματευθούν τη λύση που συζήτησα μαζί σου και να δεχτούν όποια πρόταση κάνεις για ελληνοτουρκικές συνομιλίες.
• Τζ.Κ.: Πολύ καλά. Νομίζω πως μπορούμε να μιλήσουμε λίγο πιο ειλικρινά τώρα, γιατί πιστεύω πως είμαστε σε ασφαλή [τηλεφωνική] γραμμή.
• Κ.: Δεν θα το έλεγα.
• Τζ.Κ.: Στον βαθμό που με αφορά, συμφωνώ με την εκτίμηση που είχες την καλοσύνη να μου στείλεις με τον πρέσβη σου σχετικά με τη συζήτηση με τον Κληρίδη. Μου φαίνεται πως ο Κληρίδης είναι πολύ σώφρων άνθρωπος.
• Κ.: Έτσι μου φαίνεται κι εμένα.
• Τζ.Κ.: Νομίζω πως έχει συνοψίσει το πράγμα. […] Ήθελα να βάλω τις σκέψεις μου στο χαρτί για σένα, αλλά δεν είναι και τόσο διαφορετικές από τον τρόπο με τον οποίο φαίνεται πως τα βλέπει ο Κληρίδης.
Η ένταση των στιγμών θα τροφοδοτήσει πάντως και ορισμένες άκρως διαφωτιστικές παραδοχές για τον στρατηγικότερο σχεδιασμό. «Κάποιοι πιστεύουν ότι τα πράγματα είναι ίσως λειτουργικά με τους Τούρκους επιτόπου», πληροφορεί κάποια στιγμή τον Κίσινγκερ από την Ουάσιγκτον ο υφυπουργός Μπομπ Ινγκερσολ, για να πάρει την απάντηση: «Νομίζω πως θα έπρεπε να πάμε σ’ αυτό αφού έχουμε δοκιμάσει τον Κληρίδη. Αυτό είναι υπερβολικά επικίνδυνο να το διατυπώσουμε τώρα, επειδή θα συναντήσουμε μεγάλη αντίθεση των Σοβιετικών».
1. Ο πρωθυπουργός της εισβολής Μπουλέντ Ετσεβίτ έλεγε ψέματα στον Χένρι Κίσινγκερ αλλά ο δαιμόνιος Υπεξ κατάλαβε την μπλόφα του μαθητή του
Εκπλήξεις και φιλοσοφίες
Η έναρξη της εισβολής προκάλεσε ποικίλες εκπλήξεις. Η πρώτη αφορούσε τη βίαιη προπαρασκευή της τουρκικής απόβασης – είδηση που έφερε ο Σλέσινγκερ:
• Σ.: Έχουμε προς το παρόν αναφορές για βομβαρδισμούς στην Κυρήνεια και τη Λευκωσία.
• Κ.: Βομβαρδισμούς; […] Ποιος νομίζεις ότι το κάνει;
• Σ.: Οι Τούρκοι. Οι Τούρκοι σήκωσαν κάμποσα F-100 πριν από τρεις ώρες από μια βάση τους στην Τουρκία – κι ήταν φορτωμένα. […]
• Κ.: Ο μόνος λόγος που ρωτάω είναι επειδή έχω εδώ ένα μήνυμα από τον Ετζεβίτ. Το είδες;
• Σ.: Ναι.
• Κ.: Ο Ετζεβίτ είπε πως όσο οι Έλληνες δεν ανοίγουν πυρ, δεν θ’ ανοίξουμε κι εμείς.
• Σ.: Δεν είμαι σίγουρος πως ελέγχει τα πάντα. Δική μου υπόθεση είναι πως οι στρατιωτικοί έχουν δικές τους απόψεις για το τι θα κάνουν άμα το αερόστατο σηκωθεί.
Η δεύτερη έκπληξη αφορούσε την έκταση της τουρκικής κινητοποίησης. Λίγο πριν την απόβαση, ο διευθυντής της CIA Ουίλιαμ Κόλμπι ενημέρωνε λ.χ. τον Κίσινγκερ ότι στα αποβατικά βρίσκεται μόνο ένα σύνταγμα, 2-3.000 στρατιώτες το πολύ. Η διόρθωση της πληροφορίας, κατόπιν εορτής, θ’ αφήσει άφωνο τον συνομιλητή του: «…μεραρχίες! Περπατάνε πάνω στο νερό;».
Οι επόμενες 8 γραμμές έχουν λογοκριθεί. Το ίδιο και μιάμιση ολόκληρη σελίδα της συνομιλίας Κόλμπι-Κίσινγκερ για την επιστράτευση των Ελληνοκυπρίων αλλά και τις πιθανότητες διπλής Ενωσης.
Με τον Κίσινγκερ πίσω στην Ουάσιγκτον, η έκταση των τηλεφωνημάτων θα μειωθεί τις επόμενες μέρες ραγδαία· οι περισσότερες συνεννοήσεις γίνονταν πλέον πρόσωπο με πρόσωπο.
Χτυπητή εξαίρεση, δυο συνομιλίες του στις 20/7 με τον (επίσης αδειούχο) Νίξον και τον Κάλαχαν. Στην πρώτη, αγρίως λογοκριμένη, έχει διασωθεί η παρακάτω στιχομυθία:
• Ν.: Αν οι Έλληνες πάνε σε πόλεμο, τότε θα επιστρέψω στην Ουάσιγκτον.
• Κ.: Και θα κόψουμε όλη τη βοήθεια.
• Ν.: Αυτό θα σταματούσε τον πόλεμο.
• Κ.: Δεν θα μπορούν να πολεμήσουν επί μακρόν, τότε.
• Ν.: Αυτός είναι ο μοχλός και θα τον χρησιμοποιήσουμε άμα χρειαστεί.
Η δεύτερη συνομιλία, λογοκριμένη σε μικρότερο βαθμό, ξεκίνησε με ανταλλαγή απαισιόδοξων εκτιμήσεων, συνεχίστηκε με ανταλλαγή προτάσεων και κατέληξε σε βαριά φιλοσοφία επιπέδου Λυκείου:
• Τζ.Κ.: Νομίζω πως οι κοινότητες έχουν ριχτεί η μια στην άλλη, Χένρι, κι αυτό είναι το χειρότερο που θα μπορούσε να συμβεί. Όταν έχεις διακοινοτική βία αυτού του είδους, είναι πολύ δυσκολότερο να τη σταματήσεις απ’ ό,τι τις τακτικές δυνάμεις.
• Κ.: Τι προτείνεις, λοιπόν;
• Τζ.Κ.: Δεν έχω τίποτα να προτείνω προς το παρόν. Νιώθω απλά κάπως απογοητευμένος. Ξέρεις, δεν νομίζω πως πρόκειται να τα καταφέρουμε. Τι πιστεύεις ότι θα κάνει η Ελλάδα;
• Κ.: Νομίζω πως θα συγκρατήσουν το πυρ για 12 ή 24 ώρες, όχι όμως παραπάνω. […]
• Τζ.Κ.: Τι θα κάνουμε τώρα, αν καταρρεύσει; Αν δεν έρθουν [στις διαπραγματεύσεις];
• Κ.: Αν δεν έρθουν, νομίζω πως το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να κόψουμε κάθε στρατιωτική σχέση μαζί τους. Και με τους δυο. […] Ξέρεις, ένα σημείο στο οποίο οι ανθρωπιστές και οι φιλελεύθεροι και οι σοσιαλιστές είχαν άδικο τον περασμένο αιώνα, είναι ότι σκέφτονταν πως η ανθρωπότητα δεν αγαπά τον πόλεμο.
• Τζ.Κ.: Ναι.
• Κ.: Είναι λυπηρό, αλλά…
• Τζ.Κ.: Κατέληξα στο ίδιο συμπέρασμα πριν από πέντε χρόνια, όταν είδα την κατάσταση στη Β. Ιρλανδία, Χένρι.
• Κ.: Τους αρέσει.
• Τζ.Κ.: Σκέψου πως είναι μια χούφτα μόνο άνθρωποι που το κάνουν μακροχρόνια. Στους περισσότερους από εμάς αρέσει μια-δυο μέρες, υπάρχει όμως μια χούφτα που τους αρέσει παντοτινά.
• Κ.: Σωστά. Αυτό δεν σημαίνει πως οι ανθρωπιστές είχαν άδικο, σημαίνει απλά πως η ζωή τους είναι πιο δύσκολη απ’ ό,τι σκεφτόμασταν.
• Τζ.Κ.: Ναι. Και νομίζω πως η ζωή χειροτερεύει, Χένρι.
• Κ.: Νομίζω πως έχεις δίκιο.
• Τζ.Κ.: Δεν ξέρω τι εποχή περνάμε ή πρόκειται να περάσουμε, ένας ιστορικός όπως εσύ θα έπρεπε όμως στ’ αλήθεια να μας δώσει κάποια στιγμή μια λεπτομερή περιγραφή της και να μας πει πως νομίζεις ότι θα μοιάζει ο επόμενος μισός αιώνας.
• Κ.: Αυτό που θα σου πω είναι ότι χαίρομαι που δε θα βγάλω ένα μέρος του. Θα είναι κτηνώδης. […]
• Τζ.Κ.: Να υποθέσω πως οι Αμερικανοί φορολογούμενοι σας πληρώνουν για να φιλοσοφείτε με τις ώρες, έτσι δεν είναι;
Στο μεταξύ, στην Κύπρο οι μάχες συνεχίζονταν.
Ο παλιός (φοιτητής) είν’ αλλιώς
Τις επόμενες μέρες, τα τηλέφωνα ξανάναψαν. Τσαντισμένος με την κωλυσιεργία των Τούρκων, που δεν δέχονταν εκεχειρία προτού πετύχουν τους βασικούς στρατιωτικούς στόχους τους, ο Κίσινγκερ αποφάσισε να μιλήσει το πρωί της Κυριακής (21/7) αυτοπροσώπως στον Ετζεβίτ – που έσπευσε να δικαιολογηθεί επικαλούμενος -τι άλλο;- την ελληνική δολιότητα:
• Κ.: Καλημέρα, κύριε πρωθυπουργέ.
• Ε.: Καλή μέρα, Δρ Κίσινγκερ. Είμαστε στη μέση μιας συνεδρίασης του Συμβουλίου [Εθνικής] Ασφαλείας γι’ αυτό το ζήτημα. Έχουμε πρόβλημα. Αμφιβάλλουμε για την αξιοπιστία των Ελλήνων. Ο λόγος τιμής του Ιωαννίδη είναι ανέκδοτο. Αντιληφθήκαμε τώρα ποιο ήταν το ανέκδοτο πίσω από τα λόγια του. Είπε ότι μπορούμε να ανοίξουμε πυρ σε κάθε πλοίο που φέρει ελληνική σημαία. Τα πλοία του έχουν βάλει τουρκικές σημαίες!
• Κ.: Πολύ καλά, δεν πρόκειται κανείς να σας κατηγορήσει αν βυθίσετε τα δικά σας πλοία.
• Ε.: Όχι, Δρ. Κίσινγκερ, δεν είναι δικά μας πλοία. Είναι ελληνικά πλοία με τουρκικές σημαίες.
• Κ.: Ναι, κ. πρωθυπουργέ, μπορείτε όμως να τα βυθίσετε, αν δεν είναι δικά σας πλοία αλλά φέρουν τουρκικές σημαίες.
Όταν ο Τούρκος πρωθυπουργός συνέχισε στο ίδιο μοτίβο, ισχυριζόμενος πως οι Έλληνες πιλότοι μιλάνε τουρκικά για να προκαλέσουν σύγχυση, ο πάλαι ποτέ καθηγητής του τα πήρε στο κρανίο:
• Κ.: Τι ακριβώς θέλεις; Ξέρω πως είσαι έξυπνος άνθρωπος· το ξέρω από τον καιρό του Χάρβαρντ. Με όλον το σεβασμό, δεν μπορώ να τα φάω αυτά. Δεν μπορεί να συνεχιστεί αυτή η κατάσταση για έξι εβδομάδες.
• Ε.: Λένε πως θέλουν εκεχειρία. Έχει γίνει προφανές ότι θέλουν να εκμεταλλευθούν την εκεχειρία για να συγκεντρώσουν στρατεύματα στο νησί. Οι Έλληνες πρέπει να σταματήσουν αυτές τις μεθόδους.
• Κ.: Μου λες ότι δεν πρόκειται να δεχτείτε εκεχειρία;
• Ε.: Θα δεχτούμε εκεχειρία.
• Κ.: Σήμερα;
• Ε.: Είμαστε τώρα στη μέση της συζήτησης γι’ αυτό το πρόβλημα.
• Κ.: Αυτό σημαίνει καθυστέρηση πολλών ωρών ακόμα.
• Ε.: Μας απασχολεί το πρόβλημα των σημαιών. Μας είχαν δώσει τον λόγο τους ότι κανένα ελληνικό πλοίο δεν θα βρεθεί γύρω από την Κύπρο. Δεν μπορούμε να βασιστούμε πάνω τους.
Η τουρκική κωλυσιεργία έβγαζε, φυσικά, μάτι. Ο ισχυρισμός όμως του Ετζεβίτ για τον «λόγο» που είχε δώσει ο Ιωαννίδης περί μη επέμβασης (εν γνώσει προφανώς του Κίσινγκερ, που δεν φάνηκε να ξαφνιάζεται) δεν είναι δυνατόν να περάσει απαρατήρητος.
