Εικόνα με αναλυτική και χωρίς ωραιοποιήσεις αποτίμηση της κατάστασης εν μέσω της δημόσιας συζήτησης για τη φορολογική μεταρρύθμιση
Xαμηλή αναδιανομή του παραγόμενου πλούτου, υψηλή ανισότητα, κενά συμμόρφωσης και βάρη χωρίς κοινωνική δικαιοσύνη
Αύξηση αφορολόγητου: Σταγόνα στον ωκεανό της ακρίβειας
Το κυβερνητικό πλαίσιο μεταρρύθμισης δεν φαίνεται να αγγίζει τα πιο σοβαρά διαρθρωτικά προβλήματα του φορολογικού συστήματος. Η φιλοσοφία του κινείται περισσότερο προς την εξυπηρέτηση των υψηλόμισθων και των μεγάλων επιχειρηματικών συμφερόντων, αφήνοντας στο περιθώριο τους χαμηλόμισθους και τους συνταξιούχους.
Η εξαγγελθείσα αύξηση του αφορολόγητου κατά €1.000 (από €19.500 σε €20.500 ετησίως) έχει ελάχιστο αντίκτυπο στην καθημερινότητα των πολιτών. Με κόστος ζωής που αυξάνεται ραγδαία, τα €83 μηνιαίως που προκύπτουν από αυτή την αλλαγή δεν επαρκούν για την κάλυψη στοιχειωδών αναγκών. Επιπλέον, περισσότεροι από το 50% των εργαζομένων δεν επωφελούνται, καθώς βρίσκονται ήδη κάτω από το όριο του αφορολόγητου εισοδήματος. Την ίδια στιγμή, αυτοί οι ίδιοι πολίτες θα επωμιστούν το μεγαλύτερο βάρος των «πράσινων» φόρων.
Του
Κωνσταντίνου Ζαχαρίου
Μια αναλυτική και χωρίς ωραιοποιήσεις αποτίμηση της κατάστασης του φορολογικού συστήματος στην Κύπρο αποτυπώνει η έκθεση της Κομισιόν στο πλαίσιο της Εαρινής Δέσμης του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου 2025, εν μέσω της δημόσιας συζήτησης που έχει ξεκινήσει για τη φορολογική μεταρρύθμιση.
Η εικόνα είναι σύνθετη και σε πολλά σημεία ανησυχητική, καθώς σκιαγραφεί ένα σύστημα που δεν αναδιανέμει τον πλούτο που παράγει η χώρα, δεν στηρίζει ισότιμα όλα τα κοινωνικά στρώματα, δεν προσαρμόζεται στις κοινωνικές ανάγκες και δεν εξυπηρετεί ούτε τη βιώσιμη ανάπτυξη ούτε την κοινωνική συνοχή. Το πιο ανησυχητικό, όμως, είναι ότι οι προτάσεις που έχουν παρουσιαστεί μέχρι στιγμής από την κυβέρνηση όχι μόνο δεν επιλύουν τα παραπάνω δομικά προβλήματα, αλλά –αν εφαρμοστούν– ενδέχεται να οδηγήσουν σε ακόμη χειρότερες συνθήκες για την κοινωνία, και ιδιαίτερα για τη χαμηλή και μεσαία εισοδηματική τάξη.
Μείγμα που πλήττει τα χαμηλά και μεσαία στρώματα
Σύμφωνα με την έκθεση της Κομισιόν, το 2024 η Κύπρος κατέγραψε αύξηση στα φορολογικά της έσοδα ως ποσοστό του ΑΕΠ, μειώνοντας τη διαφορά της με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Ωστόσο, η χώρα εξακολουθεί να υστερεί σε κρίσιμους τομείς, όπως η φορολόγηση της περιουσίας και του πλούτου. Η απόκλιση από τον μέσο όρο της ΕΕ μειώθηκε (από 5,2 ποσοστιαίες μονάδες το 2022 σε 1,6 το 2023), γεγονός που αποδίδεται κυρίως σε έκτακτες συγκυρίες και όχι σε διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις.
Η Κύπρος διατηρεί χαμηλούς φόρους στην εργασία, κάτι που θεωρητικά ενισχύει την ανταγωνιστικότητα. Παρ’ όλα αυτά, η Κομισιόν επισημαίνει ότι το φορολογικό βάρος μεταφέρεται στην κατανάλωση, με υψηλούς φόρους σε αγαθά και υπηρεσίες. Αυτό οδηγεί σε ένα μείγμα φορολόγησης που επιβαρύνει δυσανάλογα τα χαμηλά και μεσαία στρώματα, για τα οποία η κατανάλωση αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος των δαπανών τους.
Περιουσία και πλούτος φορολογούνται ελάχιστα ή καθόλου
Η Κομισιόν επισημαίνει ότι η Κύπρος είναι μία από τις λίγες χώρες της ΕΕ χωρίς φόρο πλούτου, κληρονομιάς ή δωρεάς. Σημειώνεται, επίσης, ότι ο φόρος ακίνητης ιδιοκτησίας καταργήθηκε από το 2017, ενώ τα έσοδα από φορολόγηση της περιουσίας παραμένουν εξαιρετικά χαμηλά.
Ταυτόχρονα, δεν υφίσταται ουσιαστική φορολόγηση σε εισοδήματα από κινητές αξίες, εκτός εάν συνδέονται με ακίνητα εντός της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Το κενό φορολόγησης του πλούτου το οποίο φωτογραφίζεται στην έκθεση είναι προφανές, σε μια περίοδο αυξανόμενων κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων.
«Πράσινες» φορολογίες: Φιλόδοξες στα χαρτιά, άδικες στην πράξη
Η έκθεση αναφέρεται στις περιβαλλοντικές φορολογίες που περιλαμβάνονται στο Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας της Κύπρου, όπως ο φόρος άνθρακα, το τέλος κατανάλωσης νερού και το τέλος ταφής αποβλήτων.
Όπως αναφέρεται, αν και το περιβαλλοντικό πρόσημο αναμένεται να είναι θετικό, προβληματίζει η απουσία επαρκών αντισταθμιστικών μηχανισμών που να διασφαλίζουν την κοινωνική ισορροπία της «πράσινης» μετάβασης.
Σημειώνεται, επίσης, ότι δεν υπάρχει μηχανισμός αναδιανομής των εσόδων προς τα ευάλωτα νοικοκυριά, ούτε σαφή μέτρα ενίσχυσης όσων θα επωμιστούν το μεγαλύτερο κόστος.
Εταιρική φορολογία: Χαμηλή, με υψηλές αποδόσεις
Η Κύπρος διατηρεί έναν από τους χαμηλότερους εταιρικούς φορολογικούς συντελεστές στην ΕΕ (12,5%), ενώ καταγράφει υψηλά έσοδα λόγω της παρουσίας ξένων εταιρειών και ειδικών φορολογικών καθεστώτων.
Σημειώνεται ότι στην επικείμενη μεταρρύθμιση εξετάζεται η αύξηση του συντελεστή στο 15%.
Η Κομισιόν καταγράφει, ακόμη, τα φορολογικά κίνητρα για έρευνα και ανάπτυξη, ναυτιλία, κινηματογραφικές παραγωγές και πνευματική ιδιοκτησία, ενώ αναφέρει ότι προβλέπεται επέκταση των κινήτρων και σε νομικά πρόσωπα.
Αδυναμία αναδιανομής εισοδήματος και διεύρυνση των ανισοτήτων
Το πιο ανησυχητικό εύρημα της Κομισιόν αφορά την περιορισμένη αναδιανεμητική ικανότητα του κυπριακού φορολογικού συστήματος. Ο δείκτης Gini, που αποτυπώνει τις κοινωνικές ανισότητες, μειώνεται κατά μόλις 4,5 μονάδες μετά φόρους και παροχές –έναντι 7,7 μονάδων στην υπόλοιπη ΕΕ.
Αυτό δείχνει ότι το υφιστάμενο σύστημα αποτυγχάνει να λειτουργήσει ως μηχανισμός κοινωνικής εξισορρόπησης και στήριξης των ευάλωτων ομάδων.
Η έκθεση τονίζει την ύπαρξη ενδείξεων για επιθετικό φορολογικό σχεδιασμό (ATP). Η Κύπρος καταγράφει υψηλό ποσοστό εξερχόμενων μερισμάτων και χρηματοροών μέσω ειδικών οντοτήτων, κάτι που ερμηνεύεται ως ένδειξη φοροαποφυγής.
Παρά κάποια θετικά βήματα (όπως η παρακράτηση φόρου σε μη συνεργάσιμες δικαιοδοσίες), η ανάγκη για αυστηροποίηση παραμένει. Ειδική μνεία γίνεται στα καθεστώτα non-domiciled και στις «χρυσές βίζες» που προσελκύουν πλούτο χωρίς ουσιαστική συμβολή στα φορολογικά έσοδα.
Το 2022, το 46,1% των καθαρών φορολογικών εσόδων αφορούσε ληξιπρόθεσμες οφειλές –ένα από τα υψηλότερα ποσοστά στην ΕΕ (μέσος όρος: 32,6%). Παρά την ψηφιοποίηση των φορολογικών διαδικασιών, η συμμόρφωση παραμένει χαμηλή.
Το «κενό πολιτικής ΦΠΑ» φτάνει το 21,9%, υπερβαίνοντας κατά πολύ τον ευρωπαϊκό μέσο όρο του 16,6%. Η κατάσταση αυτή υπονομεύει τη βιωσιμότητα και την αξιοπιστία του συστήματος είσπραξης φόρων.
Μεγάλο συνδικαλιστικό μέτωπο
Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις –ΠΕΟ, ΣΕΚ, ΔΕΟΚ και ΠΑΣΥΔΥ– κατήγγειλαν ότι το φορολογικό μοντέλο το οποίο προωθείται από την κυβέρνηση:
- Δεν συνιστά μια συνολική και συνεκτική μεταρρύθμιση.
- Παρουσιάζει σοβαρά ελλείμματα όσον αφορά το ύψος του αφορολόγητου και τις κλίμακες/εκπτώσεις.
- Δεν περιλαμβάνει μέτρα ελάφρυνσης των έμμεσων φόρων, επιβαρύνοντας ακόμη περισσότερο τα χαμηλά και μεσαία εισοδηματικά στρώματα και ιδιαίτερα όσους βρίσκονται κάτω από το φορολογητέο εισόδημα.
- Δεν περιλαμβάνει μέτρα για αύξηση των εσόδων από τομείς με φορολογική δυνατότητα.
- Δεν περιλαμβάνει μέτρα κοινωνικής στήριξης, τα οποία είναι απαραίτητα λαμβάνοντας υπόψιν το υψηλό κόστος ζωής αλλά και τις επικείμενες «πράσινες» φορολογίες.
- Εμφανίζει σημαντικό κενό στην καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και φοροαποφυγής, η οποία –με βάση έρευνα του Πανεπιστημίου Κύπρου– βρίσκεται σε έξαρση.
Σημειώνεται πως οι συνδικαλιστικές οργανώσεις –οι οποίες συμμετέχουν στη Συμβουλευτική Οικονομική Επιτροπή– κατήγγειλαν ότι η τελευταία συνεδρία της Συμβουλευτικής Επιτροπής πραγματοποιήθηκε στις 21 Μαρτίου και σ’ αυτήν τέθηκαν για άλλη μία φορά οι θέσεις, οι εισηγήσεις, οι διαφωνίες και οι προβληματισμοί των κοινωνικών εταίρων όσον αφορά το πλαίσιο της φορολογικής μεταρρύθμισης που προωθεί η κυβέρνηση. Παρά ταύτα, τίποτα απ’ αυτά δεν λήφθηκε υπόψη από την κυβέρνηση.
